ابن‌طاووس هم نسخه‌ای کهن از کتاب التنزیل فی النص على أمیرالمؤمنین علیه السلام اثر ابن‌ابی‌ثلج (۲۳۸-۳۲۵ق) را در اختیار داشته که اسانید بسیاری از روایات را به ابوالجارود می‌رساند.^۱ ابن‌ابی‌ثلج از اساتید مشترک امامیه و اهل سنت است^۲ و از جمله استاد ابن‌شاهین (۳۸۵ق) بوده که گفتیم در تفسیرش روایات ابوالجارود را بدون ضبط و دقت روایت کرده و دارقطنی بر او خرده گرفته است.^۳ حضور دوگانه و مقبول ابن‌ابی‌ثلج در مجامع اهل سنت و شیعه نشان از باور‌های میانه‌اش دارد. شاید او از زیدیان بتری بوده که به اهل سنت و شیعه هر دو تمایل داشته‌اند.

ابن‌طاووس همچنین از تفسیر یک‌جلدی ابواسحاق ابراهیم بن احمد قزوینی (۴۵۳ق)، روایت ابوالجارود از ابوجعفر علیه السلام را در تفسیر آیهٔ (إِنَّمَا وَلِیکمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آَمَنُوا الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلَاة وَیؤْتُونَ الزَّکاةوَهُمْ رَاکعُونَ)^۴ به ولایت علی علیه السلام نقل می‌کند.^۵ این روایت که سند کامل دارد به نقل کثیر بن عیاش است و صدوق مفصل‌تر و کامل آن را با همین سند گزارش کرده است.^۶ کلبرگ پس از مقایسهٔ گزارش ابن‌طاووس با تفسیر قمی می‌افزاید: «این مواد در تفسیر قمى نیامده است... و گرچه ابن‌طاووس او [ابواسحاق قزوینی] را سنى توصیف کرده، در واقع علایق شدید شیعى داشته و متمایل به امام على [ع] بوده است».^۷

ابن‌عقده و تفسیر

به نقش ابن‌عقده در رواج تفسیر ابوالجارود اشاره کردیم. به نظر می‌رسد ابن‌عقده

از این یافته‌ها می‌توان نتیجه گرفت که تفسیر ابوالجارود، که ابن‌عقده آن را نظم و نسق داده است، تنها مشتمل بر روایات ابوجعفر باقر علیه السلام نبوده و روایاتی از تفاسیر زید بن علی را هم دربر داشته است. نمی‌توان با یقین مشخص کرد که روایات تفسیری ابوالجارود از زید، به‌راستی از زید نقل شده‌اند، یا به نقلیات وی افزوده و بربسته شده‌اند؛ زیرا اسناد موجود، به‌ویژه در تفاسیر، ناقص‌اند و افزون بر همهٔ اینها منابع تفسیری زیدیه در دسترس و منتشرشده نیستند. بااین‌همه داوری ماهر جرار درست می‌نماید که در قرون ابتدایی دوم و سوم از این تفسیر نشانی نبوده^۱ و حتی احمد بن عیسی که در امالی خود به‌وفور روایات ابوالجارود را نقل کرده است، در بخش‌های تفسیری کتاب به آنها اشارهٔ قابل توجهی ندارد. افزون بر منابع زیدی، منابع تفسیری اهل سنت که از پیش از قرن سوم به دست ما رسیده‌اند، همانند تفسیر مقاتل بن سلیمان (۱۵۰ق)، تفسیر سفیان ثوری (۱۶۱ق) و تفسیر عبدالرزاق صنعانی (۲۱۱ق)، به هیچ روایتی از آن اشاره ندارند.

شاید ابوالجارود تنها ناقل روایات تفسیری اندکی از امام باقر علیه السلام بوده است؛ اما زیدیان این مختصر را در طول زمان و به‌ویژه قرن سوم به‌بعد با روایاتی گاه غالیانه و گاه تنها منطبق بر عقاید زیدی فربه و حجیم کرده‌اند. شاید همین اشکال سبب شده است که این تفسیر نزد محدثان مبرز محبوبیت و رواج نیابد و افرادی مثل دارقطنی از اهل سنت و طوسی از امامیه، باآنکه آن را دیده‌اند، بر آن اعتماد نکنند. با همهٔ اینها باز هم مفسرانی که به تأویل‌ها و تفسیرهای شیعه‌گرایانهٔ آیات علاقه‌مند بوده‌اند، اعم از زیدی، امامی و حتی سنّی، بدون توجه به ضعف و سستی اسناد یا متن، از آن بهره برده و روایاتش را نقل کرده‌اند. ابن‌مردویه (۴۱۰ق) و حاکم حسکانی (۴۸۰ق) از جمله عالمان اهل سنت با گرایش‌های شیعی و علی‌دوستی‌اند که هر دو در مناقب و فضایل علی علیه السلام بسیار به روایات ابوالجارود استناد جسته‌اند.^۲