483
زیدیه و حدیث امامیه

تفسیر ابوالجارود در منابع دیگر

فرات کوفی (ح ۳۲۵ق) از زیدیانی است که بخشی از روایات تفسیری ابوالجارود را نقل کرده است. در تفسیر کوتاه و مختصر فعلی، پانزده روایت از ابوالجارود نقل می‌شود۱ که جز چهار روایت همگی به ابوجعفر باقر علیه السلام می‌رسند. از آن چهار روایت، سه روایت به زید بن علی می‌رسند که گاه ابوالجارود از وی پرسش‌های تفسیری دربارهٔ آیات داشته و او تفسیری منطبق بر باورهای زیدیه بیان کرده است. برای مثال زید عبارت «سَابِقٌ بِالْخَیرَاتِ»۲ را به «مبارز شمشیرآخته» تفسیر می‌کند.۳ روایت چهارم را هم ابوالجارود از عبداللّٰه بن حسن محض، پدر نفس زکیه، نقل می‌کند.۴

روایات تفسیری ابوالجارود در منابع مشهور اهل سنت ابتدا به طور محدود و انگشت‌شمار، و سپس به شکل وسیع‌تر راه یافته است.۵ در ابتدای قرن چهارم و هم‌زمان با تنظیم و نشر روایات ابوالجارود توسط ابن‌عقده، روایات معدودی گزارش شدند و پس از آن در سال‌ها و قرون بعد رواج افزون‌تری، هرچند بیشتر در کتاب‌های فضایل، یافتند. طبری (۳۱۰ق) سه روایت نقل می‌کند که یکی را ابوالجارود از زید بن علی گزارش کرده و مضمون آن تطبیق مصادیق آیهٔ مباهله بر علی علیه السلام، حسن علیه السلام، حسین علیه السلام و فاطمه علیها السلام است.۶ دو روایت دیگر منقولات ابوالجارود از ابوجعفر علیه السلام است.۷ ابن‌ابی‌حاتم رازی (۳۲۷ق) تنها دو روایت از ابوالجارود نقل کرده که هیچ یک به امام باقر علیه السلام یا زید بن علی نمی‌رسد.۸

1.. ر.ک: فرات كوفی، التفسیر، صص۷۹، ۹۰، ۱۱۹، ۱۵۱، ۱۸۶، ۱۸۸، ۲۴۶، ۲۷۷، ۲۷۸، ۳۴۷، ۳۲۵، ۳۹۵، ۴۲۸، ۴۹۶.

2.. فاطر:۳۲.

3.. فرات كوفی، همان، ص۳۴۷.

4.. همان، ص۴۱۹.

5.. مدرسی طباطبایی برخی از منابع حدیثی شیعه و سنی را كه در آنها روایات تفسیری ابوالجارود آمده است، گزارش می‌كند؛ ر.ک: میراث مكتوب شیعه، ص۱۷۱.

6.. طبری، جامع البیان عن تأویل آى القرآن، ج۳، ص۴۰۸.

7.. همان، ج۲، ص۳۴۰ و ج۳۰، ص۳۳۵. یكی از این روایات تفسیری كاملاً شیعی است؛ زیرا آیهٔ (أُولَئِكَ هُمْ خَیرُ الْبَرِیة) را به علی و شیعهٔ او تفسیر می‌کند.

8.. از این دو، یكی به علی بن حسین علیه السلام و دیگری به پیامبر صلی الله علیه و اله منتهی می‌شود؛ ر.ک: ابن‌ابی‌حاتم رازی، التفسیر، ج۶، ص۱۷۴۹ و ج۳، ص۸۷۹.


زیدیه و حدیث امامیه
482

عیاشی برای روایات آگاه شد؛ اما از این روایت زیدی می‌توان حدس زد که آن را از منابع زیدی دریافت کرده و کوشیده است روایاتی را که به نفع امامیه بوده نقل کند.

چهار. تفسیر المیزان

طباطبایی روایات تفسیری ابوالجارود را با وجود اذعان به ضعف او پذیرفته است: «ابوالجارود مطعون است؛ بااین‌همه امامیه آنچه را که او از امام باقر علیه السلام روایت می‌کند پذیرفته‌اند؛ زیرا در حالت استقامت و پیش از انحرافش نقل کرده است».۱ علامه نزدیک به ۱۲۰ روایت از ابوالجارود نقل می‌کند که بیشتر برگرفته از تفسیر قمی و تفسیر عیاشی است.۲ برخی هم از منابع روایی دیگر مثل کافی یا نوشته‌های صدوق آمده‌اند.۳ این مفسر در بیشتر موارد روایات ابوالجارود را پذیرفته و همانند روایات تفسیری دیگر راویان و منابع با آن برخورد کرده است؛ تاجایی‌که حتی اگر میان روایت ابوالجارود و دیگر روایات یا تفسیر منتخب خودش ناسازگاری بوده، در جمع آن کوشیده است و آن را نیز چون یکی از مصادیق آیه پذیرفته است.۴ بااین‌حال گاهی هم در راه رد یا نقد روایات ابوالجارود گام نهاده است. او در این گونه موارد با توجه به ارسال سند،۵ مخالفت روایت با دیگر روایات،۶ مخالفت با سیاق آیه۷ و برابری با محتوای روایات اهل سنت،۸ تفسیر برخاسته از روایت ابوالجارود را رد کرده است.

در کل می‌توان گفت منابع تفسیری امامیه، روایات تفسیری ابوالجارود را به مثابهٔ روایات یکی از راویان امامی پذیرفته‌اند و در مواردی که این روایات مخالفتی با روایات دیگر یا تفسیر مورد نظرشان نداشته، آنها را حجت و معتبر دانسته‌اند.

1.. طباطبایی، المیزان، ج۸، ص۹۵.

2.. برای نمونه ر.ک: همان، ج۴، ص۳۴۹ و ج۵، صص۹۰، ۱۲۵.

3.. برای نمونه ر.ک: همان، ج۴، ص۴۱۳ و ج۵، ص۹۳.

4.. برای نمونه ر.ک: همان، ج۱۰، صص۴۸، ۷۸ و ج۱۱، ص۸۵ و ج۱۲، ص۱۴۸.

5.. همان، ج۷، ص۶۸.

6.. همان.

7.. همان، ج۱۱، ص۳۳۲.

8.. همان، ج۴، ص۲۵۹.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49567
صفحه از 575
پرینت  ارسال به