479
زیدیه و حدیث امامیه

باآنکه نقلیات ابوالجارود در تفسیر قمی کمتر رنگ و بوی شیعی دارند، از مفاهیم زیدی تهی نیستند. برای نمونه او دربارهٔ اینکه زنان پیامبر صلی الله علیه و اله مصداق آیهٔ تطهیر نیستند، از زید بن علی نقل می‌کند: «جهالا من الناس یزعمون إنما أراد بهذه الآیة أزواج النبی وقد کذبوا واتهموا».۱ به نظر می‌رسد این روایت بازتابی از مخالفت جارودیه با عایشه است. در روایتی دیگر ابوالجارود مصادیق آیهٔ (مَنْ قَضَى نَحْبَهُ)۲ را حمزه و جعفر، و مصداق «وَمِنْهُمْ مَنْ ینْتَظِر»۳ را امام علی علیه السلام معرفی می‌کند.۴ این روایت نیز دال بر مفهوم خاص اهل‌بیت و مقدسان خاندان پیامبر صلی الله علیه و اله نزد زیدیه است. ماهر جرار و مادلونگ با بررسی روایات ابوالجارود در تفسیر قمی نتیجه گرفته‌اند که این تفاسیر منطبق با اعتقادات کوفیان زیدی، جبرگرایانه و مخالف قدریه و معتزله است و از این جهت با آراء تفسیری قمی در تضاد است.۵

به‌قطع می‌توان گفت نقلیات ابوالجارود بعدها و توسط فردی غیر از نویسنده به تفسیر قمی افزوده شده است؛ زیرا در پایان نقل روایات ابوالجارود، نویسنده تصریح می‌کند که به ادامهٔ تفسیر علی بن ابراهیم قمی بازمی‌گردد و این رخداد را تقریبا در همهٔ مواردی که تفاسیر ابوالجارود نقل می‌شوند، می‌بینیم. این بازگشت به تفسیر علی بن ابراهیم با تعابیر مختلفی بازگو می‌شود: «رجع الی تفسیر علی بن ابراهیم»،۶ «رجع الی روایهٔ علی بن ابراهیم»،۷ «رجع الی حدیث علی بن ابراهیم»،۸ و رایج‌تر از همه: «و قال علی بن ابراهیم».۹ با این عبارات مرز محتوای روایت تفسیری ابوالجارود تا

1.. قمی، همان، ج۲، ص۱۹۳.

2.. احزاب:۲۳.

3.. قمی، همان.

4.. همان، ج۲، ص۱۸۸.

5.. ماهر جرار، «تفسیر ابوالجارود زیاد بن منذر»، آینهٔ پژوهش، ش۹۵، ۱۳۸۴ش، ص۲۹. مادلونگ، مكتبها و فرقه‌های اسلامی در سده‌های میانی، پاورقی ص۱۹۱. مادلونگ در جای دیگر نیز به اعتقاد جبرگرایی زیدیان كوفی اشاره دارد؛ ر.ک: «زیدیه»، طلوع، ش۱۵، ۱۳۸۴ش، ص۱۷۹.

6.. برای نمونه ر.ک: قمی، همان، ج۱، صص۲۷۱، ۲۷۲، ۲۹۹.

7.. برای نمونه ر.ک: همان، ج۱، صص۲۷۹، ۳۸۹.

8.. برای نمونه ر.ک: همان، ج۱، صص۲۸۶، ۳۴۴.

9.. در جاهای مختلف مانند: همان، صص۲۸۳، ۲۸۹، ۲۹۰.


زیدیه و حدیث امامیه
478

ابی‌جعفر» آغاز می‌شوند و معمولاً روایاتی کوتاه و مختصرند. گاهی به سبب نزول یا تعیین مصداق آیه برای امام علی علیه السلام و خاندان پیامبر صلی الله علیه و اله پرداخته می‌شود؛ برای نمونه از ابوالجارود از امام باقر علیه السلام نقل کرده‌اند که این فراز آیهٔ (...کمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیوْمِ الْآخِرِ وَجَاهَدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لَا یسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا یهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ)۱ دربارهٔ علی علیه السلام نازل شده و آیهٔ بعد نیز در وصف امام است.۲ ابوالجارود از امام باقر علیه السلام نقل می‌کند که در آیهٔ (...وَلَا یزَالُونَ مُخْتَلِفِینَ * إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّک...) ۳ مراد آل محمد صلی الله علیه و اله و پیروان آنهاست.۴

تنها حدود بیست خبر از روایات تفسیری ابوالجارود، همانند موارد یادشده، تأویل آیات به امام علی علیه السلام و خاندان پیامبر صلی الله علیه و اله است؛ یعنی کمتر از ده درصد از اقوال تفسیری ابوالجارود از امام باقر علیه السلام. این آمار نشان می‌دهد که تفسیر ابوالجارود یا آنچه که در تفسیر قمی از آن بازتاب یافته، خیلی کم به اعتقادات خاص شیعیان پرداخته است.

بررسی این روایات مشخص می‌کند که بیشتر آنها از قبیل تفسیر لغوی یا تبیین معنای یک فراز یا عبارت از آیه‌اند. برای نمونه در آیهٔ (فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَهٔ غَیرَ مُتَجَانِفٍ)۵ «متجانف» به «تعمد» تفسیر شده۶ و در آیهٔ (وَالَّذِینَ کذَّبُوا بِآیاتِنَا صُمٌّ وَبُکمٌ)۷ صم و بکم به «صم عن الهدى وبکم لا یتکلمون بخیر» معنا شده است.۸ در برخی موارد هم شأن نزول و سبب نزول آیه بیان شده که معمولاً بیان ماجراهای تاریخی صدر اسلام و گاه پیامبران پیشین است.۹

1.. توبه:۱۹.

2.. قمی، همان، ج۱، ص۲۸۳.

3.. هود: ۱۱۸، ۱۱۹.

4.. قمی، همان، ج۱، ص۳۳۸.

5.. مائده:۳.

6.. قمی، همان، ج۱، ص۱۶۲.

7.. انعام:۳۹.

8.. قمی، همان، ج۱، ص۱۹۸.

9.. برای نمونه ر.ک: قمی، همان، ج۱، صص۱۵۲، ۱۹۵، ۱۹۷ و....

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 52198
صفحه از 575
پرینت  ارسال به