نامدار و برجسته است. به نظر می‌رسد دیگر راویان زیدی، یا به موضوع تفسیر آیات نپرداخته‌اند، یا منابع امامی چندان به آنها توجه نداشته و روایاتشان را نقل نکرده‌اند. برای نمونه روایات تفسیری حصین بن مخارق، که کتاب تفسیری داشته،^۱ به منابع تفسیری امامیه راه نیافته است و باآنکه او گاه روایات تفسیری خود را از ابوالجارود یا امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام نقل می‌کند و افزون بر آن، ابن‌عقده راوی کتاب تفسیری و روایات اوست، روایاتش در منابع تفسیری امامی رخنه نکرده است و تنها عیاشی از یک روایت وی یاد می‌کند.^۲ به نظر می‌رسد روایات و کتاب تفسیری حصین بن مخارق تا سدهٔ چهارم باقی بوده است؛ زیرا منابع زیدی از جمله الامالی الخمیسیه به‌وفور از آنها یاد می‌کنند و نزدیک به چهل روایت تفسیری وی را با واسطهٔ ابن‌عقده گزارش کرده‌اند.^۳ گفتنی است منابع تفسیری امامی که رویکردی نزدیک به زیدیه یا شیعیان غیرامامی دارند نیز از روایات حصین بن مخارق یاد کرده‌اند؛ از جمله در آنچه که امروزه به نام تفسیر ابوحمزه ثمالی چاپ شده و نیز در شواهد التنزیل حاکم حسکانی چنین وضعیتی را می‌توان مشاهده کرد.^۴

تفسیر ابوالجارود

از تفسیر ابوالجارود که به امام باقر علیه السلام منسوب است، اکنون نشان و اثر مستقلی نیست؛ هرچند به نظر می‌رسد تا سدهٔ چهارم موجود بوده است که دارقطنی و ابن‌شاهین (۳۸۵ق) از آن و روایاتش سخن گفته‌اند. ابن‌طاووس نیز به تفسیری پنج‌جزئی (پنج‌فصلی) از امام باقر علیه السلام اشاره می‌کند^۵ که کلبرگ و مدرسی طباطبایی معتقدند همان تفسیر ابوالجارود از امام باقر علیه السلام است.^۶ ابن‌طاووس برخلاف شیوهٔ

روایت راوی زیدی را به عنوان «شاهد» گزارش می‌کند.^۱ این تفسیر و توجیهات وقتی تأمل‌برانگیز است که روایت برگزیده به نقل از راویان اهل سنت است. برای نمونه در بحثی از دیه، دلالت روایت سکونی در مقابل دلالت خبر راوی امامی برتری می‌یابد و طوسی برای تأکید این ترجیح، روایت عمرو بن خالد را به عنوان شاهد می‌آورد.^۲ گفتنی است همین بحث از دیه (باب العاقلة) را کلینی نیز بدون اشاره به روایت عمرو بن خالد آورده^۳ و در آن روایاتی از سلمة بن کهیل و دیگر راویان زیدی و غیرامامی ذکر کرده است. این اخبار را به جز سلمه، ابووُلّاد حنّاط حفص بن سالم زیدی،^۴ ابومریم عبدالغفار بن اسماعیل زیدی بتری،^۵ ابن‌فضال و یونس بن یعقوب، که هر دو فطحی‌اند،^۶ و علی بن ابی‌حمزه بطائنی رهبر واقفیه^۷ نیز نقل کرده‌اند. ازاین‌رو به نظر می‌رسد این بحث دیه به طور کلی نزد فقهای غیرامامی (زیدی، فطحی، واقفی) رایج بوده و از این مجرا به منابع روایی امامی و سپس فقه امامی رخنه کرده است.

نمونه‌هایی از این دست نشان می‌دهد که روایات راویان غیرامامی یکدیگر را تقویت کرده و زنجیره‌ای مستحکم در منابع امامی تشکیل داده‌اند و آن گاه بر روایات کم‌شمار روایات راویان امامی غلبه کرده‌اند. این رخداد سبب شده است که دلالت روایات امامی از حجیت و اعتبار بیفتد و کنار گذاشته شود؛ در برابر، روایات راویان غیرامامی (اهل سنت یا فرق دیگر شیعی) مبنای حکم فقهی قرار گرفته است.

۴. تفسیر

از میان راویان زیدی، ابوالجارود با تفسیری که از امام باقر علیه السلام نقل کرده، بیش از همه