461
زیدیه و حدیث امامیه

در کمال الدین آورده است.۱

محور شبهات ابوزید چند مسئله دربارهٔ امامت است: انحصار امامت در فرزندان حسین علیه السلام، قائل به نص بودن از سوی پیامبر صلی الله علیه و اله درحالی‌که پس از هر امام برای جانشینی بین امامیه اختلاف بوده است، اعتقاد به امامت امام قیام‌نکرده، غایب پنداشتن امام آخرین، و فرض علم غیب برای امام. ابن‌قبه کوشیده با انتقاد از اعتقادات زیدیه یا استناد عقاید امامیه بر روایات از موضع خود دفاع کند.۲ بااین‌حال در همین سال‌ها راویان متعصب و افراط‌گرای امامی به گونه‌ای دیگر از عقاید خود دفاع کردند. آنان اعتقادات خود را در قالب روایت و نص از پیامبر صلی الله علیه و اله نقل کردند و آنها را از زبان راویان مشهور و برجستهٔ زیدی بازگو کردند. در حقیقت جعل به نام مخالف راهی برای اثبات حقانیت خود بوده است که جریانی را در برخی منابع روایی امامی در سده‌های سوم و چهارم رایج کرده است.

امامیه به‌ویژه دربارهٔ امامت دوازده امام کوشیده است بیش از همه مستنداتی استوار داشته باشد و از اسناد و راویانی مشهور و کهن بهره گیرد. در این میان راویان غالی و گاه حدیث‌ساز امامی از بربستن و انتساب روایاتی با این مفاهیم به بزرگان مخالف خود فروگذار نکردند. در سدهٔ چهارم کتاب‌هایی همانند دلائل الامامة نوشتهٔ طبری، هدایة الکبری اثر خصیبی و کفایة الاثر خزاز قمی انباشته از این روایات است که مفاهیم اساسی امامی را از راویان غیرامامی، به‌ویژه زیدیه که در آن روزگار منازعهٔ علمای آنها با امامیه فراگیر بوده است، بازگو می‌کنند؛ گویی می‌خواستند با این روایات خصم را وادار به اعتراف بر حقانیت امامیه کنند.۳

از جمله زیدیانی که امامیه از نام وی در این راه یاری می‌جست، ابوالجارود است

1.. ر.ک: كمال الدین وتمام النعمه، ص۹۴.

2.. نقد و بررسی اشكالات ابوزید و پاسخ‌های ابن‌قبه در مقاله‌ای به‌تفصیل بیان شده است؛ ر.ک: محمدشفق خواتی، «امامت از دیدگاه زیدیه و امامیه»، طلوع، ش۲۱، بهار ۱۳۸۶، صص۹۳-۱۱۴.

3.. صفری فروشانی با نمونه‌هایی، جعل به نام بزرگان زیدیه را برنموده است؛ ر.ک: «محمد بن جریر طبری و دلائل الامامه»، علوم حدیث، ش۳۷ و ۳۸، ص۲۳۷.


زیدیه و حدیث امامیه
460

زیدیه و به‌ویژه ابن‌عقده از فرزندان جعفر نقل کرده‌اند نیز مشخص و مبرز است.۱ مفید نیز در المسائل الجارودیة برای پاسخ به گروه‌هایی که مدعی امامت بودند از کسانی یاد می‌کند که به امامت پسران جعفر بن ابی‌طالب قائل بودند.۲ احتمالاً این عقیده هنوز هم رایج بوده یا نزد زیدیه دیده شده که مفید بدان اشاره کرده است.

از سوی دیگر این احتمال را هم می‌توان مطرح کرد که حمزه و جعفر به سبب شهادتشان بیش از دیگر اصحاب و خاندان پیامبر صلی الله علیه و اله مورد احترام و تقدیس قرار گرفته باشند؛ زیرا زیدیه عموماً روحیهٔ شهادت‌طلبی و شهیدستایی را ارج می‌نهادند.

تعیین اشخاص ائمه

بررسی تاریخ منازعات کلامی نشان می‌دهد از نیمهٔ دوم سدهٔ سوم به‌بعد امامیه و زیدیه مقابل هم صف‌آرایی کردند و ردیه‌هایی بر باورهای یکدیگر نوشتند که به‌ویژه در مباحث اصول اعتقادات بازتاب زیادی داشته است. بنابر گزارش‌ها پس از دوران امامت امام هادی (۲۵۳ق) زیدیه در برابر امامیه کتاب یا رساله‌هایی با عنوان «الردّ علی الروافض» می‌نوشتند.۳ ابوزید عیسی بن محمد علوی۴ در اواخر قرن سوم کتاب الاشهاد را ضد امامیه نوشته و در پاسخ به او، ابن‌قِبَه۵ رازی (قبل ۳۱۷ق) نقض کتاب الاشهاد۶ را نگاشته که صدوق با حذف خطبه و دیباچهٔ این کتاب، آن را به طور کامل

1.. برای نمونه ر.ک: طوسی، الامالی، ص۱۳۹.

2.. مفید، مسائل الجارودیه، ص۳۹.

3.. ر.ک: مدرسی طباطبایی، مكتب در فرآیند تكامل، ترجمهٔ هاشم ایزدپناه، ص۲۴.

4.. دربارهٔ این شخصیت اطلاعات زیادی در دسترس نیست؛ بااین‌همه انصاری قمی در مقاله‌ای كوشیده با توجه به مطالبی كه صدوق نقل كرده وی را بشناساند؛ ر.ک: حسن انصاری قمی، «ابوزید علوی و كتاب او در ردّ امامیه»، معارف، فروردین و تیر ۱۳۷۹ش.

5.. نام وی را ابن‌قُبّه هم ضبط كردند؛ اما علامه حلی ضبط ذكرشده در متن را رایج‌تر دانسته است؛ ر.ک: ایضاح الاشتباه، ص۲۸۶.

6.. نجاشی از این كتاب وی با عنوان «الرد علی الزیدیه» یاد كرده است (الرجال، ص۳۷۵)؛ طوسی نیز آن را «كتاب التعریف علی الزیدیه» خوانده است (الفهرست، ص۲۰۷). ابن‌شهرآشوب بین همهٔ این عناوین جمع كرده است: «التعریف فی مذهب الإمامیه وفساد مذهب الزیدیه نقض كتاب الاشهاد لأبی زید العلوی» (معالم العلماء، ص۱۳۱).

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49703
صفحه از 575
پرینت  ارسال به