459
زیدیه و حدیث امامیه

تا از امام برای پسرش نفس زکیه بیعت بگیرد، سخن می‌گوید.۱ به طور کلی دلالت و منبع خبر مبهم و گنگ است و به نظر می‌رسد منابع تاریخی زیدی آن را گزارش کرده بوده‌اند که کلینی نیز آن را آورده است؛ بااین‌همه شاهدی برای رواج و رسوخ مفهوم زیدی اهل‌بیت در روایات و منابع امامی محسوب می‌شود. نمونه‌هایی از این دست در منابع روایی امامی فراوان یافت می‌شود.۲

به نظر می‌رسد را‌هیابی مفهوم خاص از اهل‌بیت در کتاب‌های امامی، شکل‌های مختلفی دارد. در تفسیر قمی به نقل از ابوالجارود از امام باقر علیه السلام آمده است که مصداق آیهٔ ۲۳ احزاب حمزه، جعفر و علی بن ابی‌طالب هستند.۳ مفید روایتی می‌آورد که در آن گفته شده است: «علی از ماست، حمزه از ماست و جعفر از ماست».۴ این روایت نیز به‌نوعی بیان‌کنندهٔ اهل‌بیت مخصوص پیامبر صلی الله علیه و اله است. ابن‌طاووس نیز زیارتی را نقل می‌کند که در آن به فرزندان جعفر بن ابی‌طالب و عثمان بن امیر‌المؤمنین، ابوبکر بن امیرالمؤمنین و عبداللّٰه بن حسن درود و سلام فرستاده می‌شود.۵ این زیارت کاملاً بازتاب‌دهندهٔ افراد مقدس و ارجمند نزد شیعیان زیدی است؛ از سوی دیگر داشتن فرزندانی با نام ابوبکر و عثمان برای امام در منابع دیگر اشاره نشده است.

به‌درستی مشخص نیست چرا زیدیه این افراد را برگزیدند و حمزه و جعفر را در کنار امام علی علیه السلام یاد کردند. شاید این امر متأثر از عقاید فرقهٔ جناحیه باشد که معاویه، نوادهٔ جعفر، بزرگ آن بود و پیروانش که فرقه‌ای غالیانه را پی ریختند، در فضیلت و برتری دادن به نیای وی کوشا بودند. از نگاهی دیگر می‌توان گفت بازماندگان فرقهٔ جناحیه جذب زیدیه شدند و با خود عقاید پیشین، از جمله برتری دادن و تفضیل جعفر را به ارمغان آوردند. پیوند زیدیه و نوادگان جعفر در روایاتی که

1.. كلینی، همان، ج۱، ص۳۵۸-۳۶۲.

2.. برای نمونه ر.ک: طبری، همان.

3.. قمی، التفسیر، ج۲، ص۱۸۸.

4.. مفید، الارشاد، ج۱، ص۳۷.

5.. ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ج۳، ص۳۴۳.


زیدیه و حدیث امامیه
458

همین خبر قیس بن ربیع را در امالی می‌آورد و تنها جملات نخستین را بدون یادکرد حمزه و جعفر ذکر می‌کند۱ که تا حدودی سبب ابهام روایت هم شده است؛ زیرا سخنان ابتدایی پیامبر صلی الله علیه و اله مقدمه‌ای برای بیان این سه برگزیده است.

گرچه صدوق متوجه خارجی بودن مفهوم اهل‌بیت در این روایت شده و آن را ویرایش کرده است، در کتاب‌های دیگرش اخباری حاوی این مفاهیم را از زیدیه به‌تمامی نقل کرده است. برای مثال از عمرو بن ابی‌المقدام نقل کرده است: «خلقت من طینهٔ مرحومهٔ فی أربعهٔ من أهل بیتی أنا وعلی وحمزهٔ وجعفر».۲ همچنین ضمن روایتی طولانی از ابوالجارود نقل می‌کند: «اختار من أهل بیتی أنا وعلیا وجعفر».۳ دیگر محدثان امامی نیز روایات زیدی با این مفهوم را کامل منعکس و نقل کرده‌اند. طوسی و نیز محمد بن جریر طبری بخش انتهایی روایت قیس بن ربیع را که صدوق تقطیع کرده، آورده‌اند.۴ سند طوسی متفاوت و به نقل امام صادق علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و اله است که به سبب حضور ابن‌عقده زیدی به نظر می‌رسد.

کلینی نیز خبری تاریخی را گزارش می‌کند که در آن آمده است: گروهی نزد خدیجه دختر عمر بن علی بن حسین علیه السلام رفتند تا درگذشت نوه‌اش را بدو تسلیت بگویند. در مراسم زنی نوحه‌سرا به دستور موسی برادر نفس زکیه اشعاری در رثای اهل‌بیت خواند و در آن جعفر، حمزه، عباس و عقیل را در کنار امام علی علیه السلام نام برد. در ادامهٔ همین خبر خدیجه دختر عمر هنگام عبور از مقابل خانهٔ امام صادق علیه السلام به موسی برادر نفس زکیه می‌گوید: «این خانهٔ کسی است که مهدی ما را برنگزید». راوی در ادامهٔ سخن برای توضیح می‌گوید: «منظور خدیجه از مهدی محمد بن عبداللّٰه بن حسن بوده و خدیجه قصد شوخی داشته است». این روایت طولانی است و در ادامه موسی از اتفاقاتی که بین پدرش، عبداللّٰه بن حسن، و امام صادق علیه السلام رخ داده

1.. صدوق، الامالی، ص۷۲۹.

2.. صدوق، الخصال، ص۲۰۴.

3.. همان، ص۵۶۰. برای روایتی دارای این مضمون ر.ک: همان، ص۳۲۰.

4.. طوسی، الامالی، ص۷۲۳؛ طبری، المسترشد، ص۶۱۳.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49943
صفحه از 575
پرینت  ارسال به