457
زیدیه و حدیث امامیه

مختلف زیدیه برمی‌آید که آنان پنج تن از هاشمیان و فرزندان عبدالمطلب را انتخاب کرده بودند که عبارت‌اند از: علی علیه السلام، حسن علیه السلام، حسین علیه السلام، حمزة بن عبدالمطلب و جعفر بن ابی‌طالب. برای نمونه کثیرالنواء با واسطه از امام علی علیه السلام [ظاهراً از قول پیامبر صلی الله علیه و اله] نقل می‌کند:

۰.هر پیامبری را هفت یاور دادند و به من چهارده یاور داده شد. به علی گفتند: آنان را نام ببر. فرمود: من، دو پسرم، حمزه و جعفر از آنها هستیم.۱

مشخص است که امامیه برای مفهوم اهل‌بیت مصادیق دیگری قرار داده که حمزه و جعفر جزء آن نیستند؛ اما راه یافتن این مفهوم از اهل‌بیت به روایات امامی گاه سبب تناقضات و سستی‌هایی در روایات شده که ناقدان حدیث به آن توجه داده‌اند. برای نمونه کلینی روایتی را گزارش می‌کند که نزول آیهٔ ۱۹ سورهٔ توبه را در شأن علی علیه السلام، حمزه و جعفر می‌داند؛۲ درحالی‌که از نظر تاریخی به سبب سفر جعفر به حبشه و کشته شدن حمزه در جنگ احد، جمع این سه تن در تاریخ صدر اسلام امکان‌پذیر نبوده است و این خبر مخالف مسلّمات تاریخی است.۳

صدوق که بیش از دیگر محدثان امامی از روایات زیدیه یاد می‌کند، در مواردی که احادیث فضایل‌گونهٔ زیدیه را گزارش کرده است، گاه به این تفاوت آگاه بوده و متن پایانی روایت را که به مفهوم زیدی اهل‌بیت پرداخته از روایت انداخته و گزارش نکرده است. اصل این روایت را منابع زیدی بدون ویرایش آورده‌اند.۴ قیس بن ربیع روایتی را به پیامبر صلی الله علیه و اله می‌رساند که در آن پیامبر صلی الله علیه و اله از برتری‌های خود و خاندانش می‌گوید و سه نفری را که با وی برگزیده شده‌اند نام می‌برد: «وإن اللّٰه اختارنی فی ثلاثة من أهل بیتی على جمیع أمتی... اختارنی وعلی بن أبی طالب وحمزة بن عبدالمطلب وجعفر بن أبی طالب... علی عن یمینی و جعفر عن یساری و حمزة عند رجلی».۵ صدوق

1.. محمد بن سلیمان كوفی، مناقب امیرالمؤمنین، ج۲، ص۵۳۳.

2.. كلینی، الکافی، ج۸، ص۲۰۴.

3.. بیضانی، مبانی نقد متن الحدیث، ص۱۲۳.

4.. فرات كوفی، التفسیر، ص۳۴۰.

5.. محمد بن سلیمان كوفی، همان، ج۱، ص۱۲۹.


زیدیه و حدیث امامیه
456

خاص واقفیه دارد: «کتاب الصفهٔ فی الغیبهٔ على مذاهب الواقفهٔ».۱ از دیگر واقفیانی که با عنوان «الغیبه» کتاب نگاشته‌اند، می‌توان به علی بن عمر الأعرج۲ و علی بن محمد بن علی بن عمر بن رباح،۳ و از فطحیه به علی بن حسن بن فضال۴ اشاره کرد.

به نظر می‌رسد بین زیدیه و واقفیه ارتباط خوبی برقرار بوده است. ابن‌عقده راوی بسیاری از کتاب‌های واقفیان بوده و آثار نویسندگان نامدار این فرقه همچون حسن بن علی بطائنی و پدرش،۵ طاطری،۶ عثمان بن عیسی رؤاسی،۷ عبداللّٰه بن جبله۸ و بسیاری دیگر را روایت کرده است. او به‌ویژه کتاب‌های راویان واقفی را با واسطه از طاطری نقل می‌کند۹ و از شاگردان حمید بن زیاد (۳۱۰ق)، استاد مشهور واقفیه، بوده است.۱۰ از این اسناد چنین برمی‌آید که ابن‌عقده واقفیان را می‌شناخته، با ایشان در رفت‌وآمد بوده و گاه آنان را توثیق کرده است.

مفهوم اهل‌بیت:

مفهوم «اهل‌بیت رسول خدا» در سده‌های نخستین دستخوش تغییر و تحول بسیاری بود و حتی در دوره‌ای بنی‌عباس مدعی مصادیق این مفهوم بودند.۱۱ زیدیان نیز برای اهل‌بیت و مفهوم عترت، افراد و تعداد خاصی را قائل بودند؛ گرچه گاهی از آنها به عنوان خاندان خاص پیامبر صلی الله علیه و اله یا دوستان و رفقای وی یاد می‌کردند.۱۲ از روایات

1.. همان، ص۲۱۶.

2.. همان، ص۲۵۶.

3.. همو، ص۲۶۰.

4.. همان، ص۲۵۸.

5.. همان، صص۳۷، ۲۴۹.

6.. همان، ص۲۵۵.

7.. همان، ص۳۰۰.

8.. همان، ص۲۱۹.

9.. ر.ک: همان، صص۱۱۲، ۱۲۱، ۳۶۹، ۴۵۸.

10.. همان، صص۱۵۸، ۱۷۲؛ طوسی، الفهرست، ص۹۶.

11.. الهی‌زاده، همان، صص۸۱-۸۹.

12.. ر.ک: ماهر جرار، «تفسیر ابوالجارود زیاد بن منذر »، آینهٔ پژوهش، ش۹۵، ۱۳۸۴ش، ص۲۹-۳۰.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49621
صفحه از 575
پرینت  ارسال به