441
زیدیه و حدیث امامیه

سرسخت بنی‌امیه بوده و به مختار نیز گرایش داشته است. این همراهی سالم بن ابی‌حفصه با مبانی و باورهای پیروان مختار و خون‌خواهان حسین علیه السلام با توجه به روایاتش نیز قابل بازیابی و تمایز است. سالم در منابع زیدیه و اهل سنت بسیار زیاد از محمد حنفیه، پسرانش و سیرهٔ او نقل می‌کند. روایات او معمولاً با یک واسطه از محمد حنفیه و دربارهٔ فقه یا فضیلت و برتری علی علیه السلام است. روایات سالم از محمد حنفیه نشان می‌دهد باور به مهدی و زمان خروج وی از دغدغه‌های او بوده است. در روایتی سالم از پسر محمد حنفیه که سند را تا علی علیه السلام می‌رساند نقل می‌کند: «مهدی از ما اهل‌بیت است که خدا در یک شب کارش را اصلاح می‌کند».۱ در یکی دیگر از روایات وی، محمد حنفیه دربارهٔ قتل عبداللّٰه بن زبیر چنین پیشگویی کرده است: «اللهم أنت تعلم أنی کنت أعلم مما علمتنی أنه یخرج منها قتیلا یطاف برأسه فی الأمصار أو فی الأسواق».۲ در یکی از نقل‌های این خبر محمد حنفیه با خطاب «یا مهدی» خوانده می‌شود۳ که کاملاً با باورهای فرقهٔ کیسانیه منطبق است.۴ همچنین این روایات نشان می‌دهند سالم بن ابی‌حفصه و احتمالاً برخی دیگر از زیدیان به اندیشه‌های انقلابی محمد حنفیه و فرزندانش علاقه داشته و ظهور مهدی موعود را با قیام هر قائمی نزدیک می‌دیده‌اند.

ادعای امامت برای محمد حنفیه در برخی اقوال سالم از محمد بازتاب یافته است. او از زبان محمد حنفیه نقل می‌کند: «حسن و حسین بهتر از من‌اند»؛۵ اما منابع اهل سنت در ادامهٔ این سخن آورده‌اند: «جز آنکه من از آن دو به حدیث پدرم آگاه‌ترم».۶

برخی اخبار محمد حنفیه به نقل سالم در منابع روایی امامیه نیز یافت می‌شود؛ از جمله این خبر که به نظر می‌رسد در مذمت متکلمان و جانب‌داری از برخی فرَق

1.. محمد بن سلیمان كوفی، همان، ج۲، ص۱۱۲.

2.. ابن‌ابی‌شیبه، همان، ج۷، ص۲۷۶ و ج ۸، ص۶۲۶ و برای روایات دیگر سالم از محمد حنفیه ر.ک: ج ۳، صص۲۴۴، ۴۱۶ و ج ۵، ص۴۵۱.

3.. ابن‌ابی‌خیثمه، همان، ج۲، ص۱۳۲.

4.. دربارهٔ اعتقاد مهدویت در كیسانیه ر.ک: هالم، تشیع، صص۵۰-۵۲.

5.. محمد بن سلیمان كوفی، همان، ج۲، ص۲۳۸.

6.. سلیمان بن خلف باجی، التعدیل والتجریح، ج۲، ص۷۲۹.


زیدیه و حدیث امامیه
440

الاسلام» می‌خواند.۱ راویان زیدی نیز کوفه را محل ظهور امام قائم و میدان‌ نبرد او معرفی می‌کنند. برخی از این دست روایات به منابع روایی امامیه نیز راه یافته است. ابوالجارود از امام باقر علیه السلام نقل می‌کند که وقتی قائم خروج می‌کند، همه با سنگ موسی بن عمران علیه السلام از گرسنگی و تشنگی رهایی می‌یابند تا به نجف واقع در پشت کوفه می‌رسند و منزل می‌گیرند.۲ همو روایت بلند دیگری از امام باقر علیه السلام نقل می‌کند که در آن گفته شده است که قائم پس از خروج به سمت کوفه می‌آید و شانزده‌هزار بتری را در پشت نجف می‌کشد و پس از ورود به کوفه نیز آن تعداد می‌کشد تا خدا راضی شود.۳ جانب‌داری و کینه‌ورزی جاوردیان نسبت به دیگر دسته‌های مخالف در این روایت به‌خوبی مشهود ‌است.

ریشه‌یابی قیام‌های دیگر در اعتقادات زیدیه

بی‌تردید خیزش‌های پیشین در انقلاب زید و یارانش تأثیرگذار بوده‌اند؛ زیرا سبب شده‌اند که شهامت و شجاعت آنان و تأیید عملکردشان جلوهٔ بیشتری داشته باشد. اندیشهٔ «قیام در برابر حاکم ستمگر وقت» یا «لزوم امر به معروف و نهی از منکر» الگویی برای براندازی و شورش در میان زیدیهٔ پسین بوده است و آنها از شخصیت‌های مقدس قیام‌های پیشین و سخنانشان برای پیشگویی قیام زید یا تأکید باور انقلابی خود بسیار بهره گرفتند. این بهره‌گیری گاهی به صورت نقل فراوان سخنان و سیرهٔ شخصیت‌های الگو مانند امام حسین علیه السلام، محمد بن حنفیه یا گاه اشاره به باورهای مختار ثقفی بوده است.

سالم بن ابی‌حفصه که وی را از بزرگان و رهبران زیدیه دانسته‌اند، از کسانی است که به اندیشه‌ها و نقل سخنان محمد بن حنفیه علاقه داشته است. پیش‌تر و در فصل دوم به‌تفصیل شخصیت و دیدگاه‌های سالم را گزارش کردیم و گفتیم که او از مخالفان

1.. كشی، همان، ج۱، ص۷۳.

2.. صدوق، كمال الدین وتمام النعمه، ص۶۷۱.

3.. طبری، دلائل الامامه، ص۴۵۵. مفید نیز مختصری از این خبر بلند را گزارش كرده است؛ ر.ک: الارشاد، ج۲، ص۳۸۴.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 52107
صفحه از 575
پرینت  ارسال به