437
زیدیه و حدیث امامیه

ابن‌جعابی زیدی یا نزدیک به زیدی ارائه کرده امامی و معتبر نمی‌نماید و به نظر می‌رسد از روایاتی است زیدیه آن را از اهل سنت به امامیه منتقل کرده‌اند. منابع زیدی حدیث «أمرت أن أقاتل» را چندین بار نقل کرده‌اند که اسناد آنها نشان می‌دهد آنان نیز این روایات را از منابع و مشایخ اهل سنت اخذ کرده‌اند. در دو نقلِ آن بزرگانی از اهل سنت چون ابن‌عدی، ترمذی، طبرانی و عبداللّٰه بن احمد بن حنبل قرار دارند۱ که از سرچشمه و چگونگی راه یافتن این روایات به زیدیه خبر می‌دهند. زیدیه نیز به واسطهٔ ارتباط برخی اساتید نزدیک به امامیه‌ آنها را به امامیه، و از جمله صدوق که بیش از دیگران از روایات اهل سنت متأثر بوده است، تزریق کردند.

کوفه شهر آرمانی

کوفه در همه حال، چه در دولت امویان و چه در دولت عباسیان، پایگاه علویان و طرف‌داران علی علیه السلام بوده است.۲ نوشتن فضایل برای کوفه بین شیعیان امری رایج بوده است؛ برای نمونه نوادهٔ ابوغالب زراری کتاب فضل الکوفة علی البصرة را نگاشته است.۳ افزون بر وی، ابن‌مشهدی،۴ نجاشی،۵ ابن‌دادمهر،۶ ابن‌تمام دهقان،۷ ابوجعفر قلانسی،۸ ابن‌شهریار قمی،۹ محمد بن بکران رازی،۱۰ سعد بن عبداللّٰه اشعری قمی،۱۱

1.. شجری، الامالی الخمیسیه، صص۱۵، ۲۳؛ ابوطالب هارونی، همان، ص۲۳۵.

2.. الهی‌زاده، جنبش حسنیان، ص۷۹.

3.. نجاشی، همان، ص۳۹۸.

4.. كتاب ابن‌مشهدی با نام «فضل الكوفه ومساجدها» به چاپ رسیده است.

5.. نجاشی نام كتاب خود را «كتاب الكوفة وما فیها من الآثار والفضائل» ذكر می‌كند. ر.ک: الرجال، ص۱۰۱.

6.. نجاشی كتاب الكوفة وی را بر ابن‌غضائری قرائت كرده است؛ ر.ک: همان، ص۳۸۵.

7.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۱۲۲. وی نام كتاب ابن‌تمام را «فضائل الكوفه» معرفی می‌كند.

8.. نجاشی، همان، ص۳۴۱.

9.. نجاشی نام كتاب وی را «المزار وفضل الكوفة ومساجدها» یاد كرده است؛ ر.ک: همان، ص۱۲۳.

10.. همان، ص۳۹۴.

11.. طوسی از كتاب وی با نام «كتاب فی فضل قم والكوفه» یاد می‌كند كه نشان می‌دهد این محدث قمی كوشیده در كنار فضائل كوفه از شهر قم هم یاد كند و قم نیز به‌تدریج پایگاهی برای شیعیان شده است؛ ر.ک: الفهرست، ص۱۳۵.


زیدیه و حدیث امامیه
436

نقل کرده‌اند: «أمرت أن أقاتل الناکثین والقاسطین والمارقین».۱

بااین‌همه اسناد همهٔ روایاتی که منابع شیعی نقل کرده‌اند یا به ابوهریره می‌رسد و سرشار از راویان سنی است،۲ یا همانند تفسیر قمی و دعائم الاسلام بدون هیچ سندی به طور مرسل گزارش می‌شود. در واقع تنها نقل این حدیث را که سندی شیعی دارد، صدوق با واسطهٔ ابن‌جعابی گزارش کرده است: «حدثنا محمد بن عمر الحافظ قال: حدثنا الحسن بن عبد اللّٰه التمیمی قال: حدثنی أبی قال: حدثنی سیدی علی بن موسى الرضا علیهما السلام عن أبیه موسى بن جعفر عن أبیه جعفر بن محمد عن أبیه محمد بن علی عن أبیه علی بن الحسین عن أبیه عن أبیه الحسین».۳

این سند به‌قطع افتادگی دارد؛ زیرا بین ابن‌جعابی (۳۵۵ق) و امام رضا علیه السلام (۲۰۳ق) ۱۵۲ سال فاصله است و تنها دو راوی نمی‌توانند آن را پر کنند. افزون بر آن، شیوهٔ نقل پسر از پدر که ابن‌عقده و ابن‌جعابی بدان عادت دارند، ضعیف و کم‌اعتبار است؛ به‌ویژه که حسن بن عبداللّٰه تمیمی و پدرش هر دو مجهول‌اند. تنها نجاشی به نام کامل پدر وی، عبداللّٰه بن محمد بن علی بن عباس بن هارون التمیمی رازی، اشاره کرده و گفته که او نسخه‌ای از امام رضا علیه السلام داشته است. راوی در طریق نجاشی نیز ابن‌جعابی است.۴

صدوق روایات فراوانی از امام رضا علیه السلام با واسطهٔ ابن‌جعابی نقل می‌کند؛ زیرا او به نسخه‌هایی از امام رضا علیه السلام توسط راویانی که در بغداد دیده دسترسی داشته است.۵ بیشتر این نسخه‌ها مانند مورد یادشده و نیز مانند نسخهٔ عبداللّٰه بن احمد بن عامر طائی از پدرش، از پدران به پسران به ارث رسیده‌اند.

به‌هرروی این روایت کاملاً برخاسته از منابع اهل سنت است و سندی که

1.. محمد بن سلیمان كوفی، مناقب امیرالمؤمنین، ج۲، ص۳۳۳؛ قاضی نعمان مغربی، همان، ج۱، ص۳۸۸؛ صدوق، علل الشرائع، ج۱، ص۲۲۲.

2.. ر.ک: صدوق، ثواب الاعمال، همان؛ ابن‌بطریق، همان.

3.. ر.ک: صدوق، عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۶۹، ۷۰.

4.. نجاشی، همان، ص۲۲۸.

5.. برای نمونه با همین سند ر.ک: صدوق، الخصال، ص۳۰۳.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49454
صفحه از 575
پرینت  ارسال به