435
زیدیه و حدیث امامیه

در منابع شیعی و سنی پنج صحابی یعنی عمر بن خطاب، ابوهریره، انس بن مالک، علی علیه السلام و جابر بن عبداللّٰه انصاری در گزارش این روایت از پیامبر صلی الله علیه و اله مشترک‌اند. در منابع کهن، عمر پس از وفات پیامبر صلی الله علیه و اله و کافر شدن برخی از مسلمانان (واقعهٔ رِدّه)، این سخن پیامبر صلی الله علیه و اله را به ابوبکر یادآور می‌شود.۱ در منابع متأخرتر ابوهریره گاه این روایت را از پیامبر صلی الله علیه و اله، و گاه از عمر بن خطاب روایت می‌کند.۲

این روایت به جز سند، در متن نیز مضطرب است. بنابر بعضی اقوال منقول از ابوهریره، پیامبر صلی الله علیه و اله ضمن ایراد خطبه‌ای طولانی این سخن را گفته است. منابع شیعی نیز معمولاً این نقل را گزارش کرده‌اند؛ قاضی نعمان مغربی آن را خطبهٔ یوم النحر در منی می‌داند؛۳ قمی آن را ضمن خطبهٔ غدیر دانسته۴ و در یکی از نقل‌های صدوق آمده است که این آخرین خطبهٔ پیامبر در مدینه بوده است.۵ اما روشن است که اصل و سند این اخبار سنی است؛ زیرا در هیچ منبع کهن و معتبر امامی یا شیعی این روایت مشهور اهل سنت بازگو نشده است.

به نظر می‌رسد شهرت و رواج این روایت در منابع اهل سنت به حدی بوده که شیعیان کوشیده‌اند در مقابل، چیزی شبیه آن را در روایات فضایل امام علی علیه السلام بازگو کنند. از ابوهریره دربارهٔ جنگ خیبر روایتی طولانی نقل شده است که ضمن آن امام علی علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و اله می‌پرسد: «على ما أقاتل الناس؟ قال: قاتلهم حتى یشهدوا (أن لا إله إلا اللّٰه وأن محمدا رسول اللّٰه)». این خبر را نخستین بار طوسی گزارش کرده۶ و پس از او منابع امامی از آن استقبال شایانی کرده‌اند. گاهی هم آن را با سند عبداللّٰه بن احمد بن حنبل طریق داده‌اند.۷ زیدیان نخستین نیز روایت مشابهی از امام علی علیه السلام

1.. شافعی، المسند، ص۲۰۸.

2.. احمد بن حنبل، المسند، ج۱، صص۱۱، ۱۹؛ بخاری، الصحیح، ج۱، صص۱۱، ۱۰۲ و ج۲، ص۱۰۹.

3.. قاضی نعمان مغربی، دعائم الاسلام، ج۲، ص۴۰۲.

4.. قمی، التفسیر، ج۱، ص۱۷۱.

5.. صدوق، ثواب الاعمال، صص۲۸۰، ۲۹۴.

6.. طوسی، الامالی، ص۳۸۰.

7.. برای نمونه ر.ک: ابن‌بطریق، العمده، صص۱۴۲-۱۴۴؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۵۰۳.


زیدیه و حدیث امامیه
434

نمونه طوسی روایتی از عمرو بن خالد از زید بن علی با این مضمون نقل می‌کند:

۰.شهید هفت پاداش از سوی خدا دارد. نخست آنکه یک قطره از خونش همهٔ گناهان او را می‌آمرزد. دوم آنکه سرش در منزل دو همسر از حوریان بهشتی قرار می‌گیرد و آنان غبار از چهره‌اش می‌زدایند و بدو می‌گویند: خوش آمدی. سوم جامه‌ای از بهشت بدو پوشانده می‌شود....۱

در منابع زیدی همسان این روایت از عمرو بن خالد از زید گزارش شده است:

۰.شهید هفت درجه دارد. نخست آنکه منزلگاه خود را در بهشت قبل از خروج روح از بدن می‌بیند؛ دوم همسرش از حوریان بهشتی بدو می‌گوید: بشارت بده ای ولی خدا که....۲

جهاد ابتدایی

روایتی از پیامبر صلی الله علیه و اله نقل می‌کنند که آغاز آن چنین است: «من مأمور شدم با مردم بجنگم تا لا اله الا اللّٰه بگویند» (أمرت أن أقاتل الناس حتى یقولوا لا إله إلا اللّٰه). پایان این حدیث و نیز محل بیان سخن در نقل‌های مختلف، متفاوت است. این روایت در منابع اهل سنت از مشهورترین اخبار است و در تفاسیر و کتاب‌های فقهی یا ادبی از آن به‌دفعات یاد کرده‌اند.۳ مفهوم این حدیث که بر جواز جهاد ابتدایی و جنگ برای گسترش اسلام دلالت دارد، همواره میان عالمان و فقهای اهل سنت مناقشه‌برانگیز بوده است. بسیاری در تأویل و تحدید و تقیید الفاظ و معانی این خبر کوشیده‌اند و تفسیرهای مختلف و متفاوتی از آن به دست داده‌اند. یوسف القرضاوی، اندیشمند معاصر مصری، در کتابی که دربارهٔ جهاد نوشته به‌تفصیل نظریات و برداشت‌های عالمان سنی را گزارش کرده است۴ و این نشان‌دهندهٔ حساسیت موضوع و نقش برجستهٔ این حدیث در احکام دارد.

1.. طوسی، همان، ج۶، ص۱۲۱.

2.. ابوطالب هارونی، تیسیر المطالب، ص۳۹۷.

3.. برای نمونه ر.ک: ابن‌ابی‌حاتم رازی، التفسیر، ج۸، ص۲۷۲۹؛ ابن‌ابی‌شیبه، المصنف، ج۶، ص۴۸۲؛ جصاص، احكام القرآن، ج۵، ص۲۱؛ نحاس، اعراب القرآن، ج۵، ص۲۱۵.

4.. ر.ک: قرضاوی، فقه الجهاد، ج۱، صص۳۲۷-۳۳۷.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49523
صفحه از 575
پرینت  ارسال به