قرآنی را به قیام مسلحانه برگردانده بود. راوی یکی از این روایات ابوالجارود است. راویان زیدی دیگری همچون عمرو بن خالد، طلحة بن زید و حسن بن صالح بن حی نیز اخباری در تشویق و تأیید حرکت انقلابی در مقابل حکومت وقت یا دربارهٔ جنگ روایت کرده‌اند.^۱ نمی‌توان با قطعیت گفت آیا این روایات، که در منابع امامی هم رسوخ کرده‌اند، برساختهٔ این راویان هستند، که برخی از آنها متهم به حدیث‌سازی‌اند، یا آنان به سبب درگیری زیاد با این مسئله به دنبال چنین اخباری بوده‌اند و با نقل این گونه روایات آنها را به منابع امامیه کشانده‌اند.

افزون بر این، در بسیاری از روایات زیدی از فضایل شهید و شهادت سخن در میان است. سعید بن خثیم با واسطه از زید بن علی روایت می‌کند: «هر کس با ما که از اهل بیت هستیم شهید شود، بدو هفت رقوه می‌دهند. پرسیده می‌شود: هفت رقوه چیست؟ می‌گوید: هفت درجه؛ و هفتاد تن نیز از خاندانش شفاعت می‌شوند».^۲ به نظر می‌رسد این روایات گاه در برشمردن فضایل و پاداش‌های شهید چنان زیاده‌روی می‌کنند که به غلو می‌گرایند؛ برای نمونه در روایتی عمرو بن خالد از زید بن علی دربارهٔ جایگاه شهیدان در بهشت چنین خبر می‌دهد:

۰.دوازده‌هزار حوری و چهارهزار دختر باکره و دوازده‌هزار زن بی‌شوهر همسر او خواهند بود و به هر همسر هفتادهزار خادم غیر از حوریان خدمت می‌کند.... آنان با صدایی که شیرین‌تر و نیکوتر از آن شنیده نشده و همه چیز را در بهشت به حرکت وامی‌دارد، می‌گویند: ما زنان جاودانه هستیم و هرگز نمی‌میریم؛ ما همیشه جوان و لطیف هستیم و هرگز خشن و سخت نمی‌شویم؛ ما همیشه خشنود و راضی هستیم و هیچ گاه خشمگین نمی‌شویم.^۳

منشأ برخی از این روایات کاملاً زیدی است و از آنجا به کتاب‌های امامیه نفوذ کرده‌اند؛ زیرا مشابه یا همسان برخی از این اخبار در منابع زیدی موجود است. برای

کشته شدن در این راه را «شهادت» می‌نامند و بزرگ و رهبری را که اداره‌کنندهٔ چنین قیامی است، «امام» یا «قائم» می‌خوانند. به نظر می‌رسد گروهی از زیدیه پس از کشته شدن امامانشان در قیام‌ها، برای زنده نگه داشتن یاد و افکار آنها به اعتقاد «رجعت» و نیز باور «مهدی موعود» و «امام عدالت‌گستر آخرالزمان» روی آوردند. قیام زید بن علی در «کوفه» اتفاق افتاد. پیش از وی نیز قیام‌های بسیاری از این شهر برخاسته بود و این نشان‌دهندهٔ حضور شیعیانی با تفکر خاص و مستعد قیام در این شهر است. برخی قیام‌های مهم بعدی زیدیه نیز از این شهر آغاز شد؛ ازاین‌رو آنان کوفه را شهری آرمانی و میعادگاه واپسین قیام‌ معرفی می‌دانند. الهام گرفتن از «قیام‌های پیشین یا هم‌زمان» به‌خوبی در اخبار و سخنانی که راویان زیدی نقل می‌کنند هویداست. بازگفتن باورهای امامی از زبان راویان زیدی، که درگیری‌های کلامی با آنان را بازتاب می‌دهد، از دیگر تأثیرات قابل ذکر در اعتقادات است.

جنگ و شهادت‌طلبی

لزوم قیام با شمشیر برای امر به معروف و نهی از منکر از باورهای مسلم و مشخص‌کنندهٔ زیدیه بود؛ به گونه‌ای که تا مدت‌ها هر قیام مسلحانه در هر دوره‌ای را زیدی می‌خواندند. برای نمونه حتی برخی قیام‌های پیش از زید و در دوران حکومت بنی‌امیه را نیز زیدی دانسته‌اند؛ تنها به سبب همین عنصر مشترک «شورش مسلحانه در مقابل حکومت وقت» که در آنها وجود داشته است.^۱ تفکر غالب زیدیه را این حدیثشان که حسن بن صالح بن حی روایت کرده و برخی منابع اهل سنت نیز از آن خبر داده‌اند بیشتر مشخص می‌کند. از پیامبر صلی الله علیه و اله دربارهٔ نبرد همیشگی مسلمانان نقل کرده‌اند: «لایزال هذا الدین قائما تُقاتل علیه عِصابة من المسلمین حتى تقوم الساعة».^۲

پیش‌تر هم به دو روایت تفسیری از زید اشاره کردیم که برخی مفاهیم و تعابیر