43
زیدیه و حدیث امامیه

فقه

الف) مسح بر خُفَّین: جواز مسح بر پاپوش (خُف) در سفر، از باورهای فقهی اهل سنت است که بتریه نیز آن را پذیرفته بوده‌اند.۱

ب) جواز خوردن جِرّی: منظور از جِرّی مارماهی است که فلس ندارد.۲ مسعدة بن صدقه، از راویان بتریه، حدیثی از امام صادق علیه السلام نقل می‌کند که در آن امام خوردن این نوع ماهی را مجاز می‌شمرد و بدان علاقه و اشتها نشان می‌دهد.۳ فقیهان اهل سنت این ماهی را حلال می‌دانند؛۴ اما نزد فقهای امامیه خوردن این ماهی جایز نیست و مجازات دارد.۵

ج) شُرب نبیذ مست‌کننده: نوشیدنی نبیذ به خودی خود حرام نیست؛ بلکه نوع خاصی از آن مُسکر است که گروهی از علویان کوفه، از جمله بتریه، در قول به جواز نوشیدن آن مشهور بوده‌اند.۶

د) ترک جهر بسمله: تنها در یکی از منابع چنین اعتقادی به بتریان نسبت داده‌اند.۷ جهر بسمله (بلند خواندن «بسم اللّٰه الرحمن الرحیم» در نماز) از ویژگی‌های فقه امامی است۸ که اهل سنت بر ترک آن اصرار دارند.۹ ابن‌عقدة جارودی نیز کتابی دربارهٔ جهر بسمله تألیف کرده است.۱۰

به‌هرروی مشخص نیست که بتریان احکام و فتاوای فقهی و گاه اعتقادی‌شان را در مقابل فقه و اعتقادات جارودیه وضع کرده‌اند، یا جارودیه در برابر بتریه چنین مواضعی

1.. اشعری قمی، همان، ص۱۱؛ نوبختی، همان، ص۱۳.

2.. ابن‌منظور، لسان العرب، ج۴، ص۱۲۵.

3.. برقی، المحاسن، ج۲، ص۴۷۸.

4.. ر.ک: دمیری، حیاة الحیوان، ج۱، ص۲۷۸.

5.. ر.ک: مفید، المقنعه، ص۸۰۱.

6.. اشعری قمی، همان، ص۱۱؛ نوبختی، همان.

7.. ابن‌مرتضی، همان.

8.. ابن‌ادریس حلی، السرائر، ج۱، ص۲۱۷.

9.. ر.ک: عینی، عمدة القاری، ج۵، ص۲۸۲.

10.. نجاشی، الرجال، ص۹۴؛ طوسی، الفهرست، ص۷۴.


زیدیه و حدیث امامیه
42

ج) ادامهٔ امامت: دربارهٔ اینکه بتریه چه ملاک‌هایی برای دیگر امامان خود داشته‌اند، اختلاف نظر است. برای مثال این ملاک‌ها را ذکر کرده‌اند: امامت در همهٔ فرزندان امام علی علیه السلام به شرط قیام،۱ انحصار امامت در فرزندان حسن و حسین علیهما السلام که با شمشیر قیام کنند و عالم و زاهد و شجاع باشند،۲ انتخاب امام توسط شورای زاهدان و عالمان.۳ به نظر می‌رسد بتریه چون خودشان عقایدشان را به شکل مکتوب تبیین نکرده‌اند، این برداشت‌های متفاوت دربارهٔ اعتقادات آنها شکل گرفته است.

د) احترام به اهل بیت علیهم السلام و انتقاد از برخی صحابه: بتریه به حضرت خدیجه علیها السلام و حضرت فاطمه علیها السلام و دیگر اعضای خاندان پیامبر به دیدهٔ احترام می‌نگریستند و در فضیلت آنان روایت نقل می‌کردند. افزون بر این در نگاه آنان برخی صحابه مانند خاندان ابورافع، سلمان، عمار و ام‌سلمه هم شایستهٔ چنین احترام و قداستی بودند.۴ در مقابل، صحابه‌ای چون طلحه، زبیر، عایشه و به طور کلی کسانی که با علی علیه السلام جنگیدند، نکوهش می‌شدند.۵ در مواردی هم گفته شده که بتریه به کفر مخالفان و جنگندگان با علی علیه السلام حکم داده‌‌اند.

ه) نفی رجعت: در میان فرقه‌شناسان تنها اشعری به این موضوع اشاره کرده و انکار بازگشت اموات به دنیا را از باورهای بتریه شمرده است.۶ به نظر می‌رسد چون بیشتر باورهای بتریه مخالف عقاید جارودیه بوده است، این اعتقاد بتریان نیز در مقابل اعتقاد جارودیان به مهدویت نفس زکیه و انتظار برای بازگشت او مطرح شده‌ است؛ زیرا اگر قیام‌کنندگان حسنی را جارودیانی بدانیم که به اندیشهٔ انتظار مهدی و رجعت دامن می‌زدند، انتظار می‌رود که واکنش بتریان مخالفت با این باور بوده باشد.

1.. نوبختی، همان، ص۵۷؛ كشی، همان، ج۲، ص۴۹۹.

2.. شهرستانی، همان، ج۱، ص۱۶۰.

3.. به این مسئله تنها احمد بن یحیی مشهور به ابن‌المرتضی (۸۴۰ ق) از ائمه و علمای زیدیه اشاره كرده است. او برخی كتب پراكنده‌اش را در مجموعه‌ای بزرگ به نام «البحر الزخار» گرد آورده كه از جملهٔ آنها الملل والنحل در معرفی اجمالی فرق و مذاهب است؛ ر.ک: ابن‌مرتضی، كتاب البحر الزخار الجامع لمذاهب علماء الامصار، مقدمه، ص۴۰.

4.. دربارهٔ فضایل این افراد روایات بسیاری نقل می‌كنند كه به برخی از آنها اشاره خواهد شد.

5.. كشی، همان.

6.. ابوالحسن اشعری، همان.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49502
صفحه از 575
پرینت  ارسال به