گفت‌وگوی پیامبر صلی الله علیه و اله با زید بن علی بوده است.^۱ همچنین ماجرای مردی را نقل کرده‌اند که به زید مصلوب دشنام داده و به همین سبب چشمانش نابینا شده است.^۲ به نظر می‌رسد این روایات دربارهٔ زید شهید و محنت‌دیده برگرفته از منابع زیدی‌اند؛ زیرا افزون بر راویان این اخبار، که همگی از زیدیه‌اند، کتاب‌ها و منابع زیدی نیز انباشته از ماجراهایی از این دست دربارهٔ معجزات و کرامات زید مصلوب و همنشینی و گفت‌وگوی پیامبر صلی الله علیه و اله یا ائمهٔ دیگر با جسد مصلوب اوست.^۳

دستهٔ دیگری از اخبار ناظر به برتری زید در علم و دانش است؛ برای نمونه ابوالجارود راوی مشهور زیدی گفته‌ است: «وارد مدینه شدم و از هر کس دربارهٔ زید بن علی پرسیدم، گفتند: او حلیف القرآن است».^۴ این خبر را ابوالفرج اصفهانی نیز نقل کرده^۵ و احتمال دارد مفید نیز آن را از کتاب وی برگرفته باشد. از عمر بن موسی وجیهی نیز نقل کرده‌اند: «هیچ کس را عالم‌تر از زید در [دانش‌های] کتاب خدا، ناسخ و منسوخ و مشکل و اعراب قرآن ندیدم».^۶

گفتنی است در تمامی موارد، روایات مدح و ثنا یا تأیید قیام زید را راویان زیدی نقل کرده‌اند. از‌این‌رو باید در پذیرش یا دلالت آنها تأمل کرد.

امام صادق۷ و قیام زید

پرسش اصلی امامیه در مواجهه با قیام زید این است که امام هم‌عصر قیام زید چه واکنشی به این حرکت داشته است؟ آیا آن را تأیید کرده است؟ اگر پاسخ مثبت است، چرا خود امام به آن نپیوسته است؟ به نظر می‌رسد این موضوع دغدغهٔ یاران و شیعیان هم‌روزگار امام صادق علیه السلام و زید هم بوده است. حسن بن زیاد عطار نزد امام صادق علیه السلام

مأمون را از این مقایسه برحذر داشت و در تأیید و ثنای زید چنین سخن گفت:

۰.ای أمیرالمؤمنین؛ برادرم زید را با زید بن علی مقایسه نکن. زید از عالمان آل‌محمد بود. به خاطر خدا خشم گرفت و با دشمنانش جنگید تا آنکه در راهش کشته شد. پدرم موسی بن جعفر۸ برایم نقل کرده است که از پدرش جعفر بن محمد بن علی علیهم السلام شنیده است: «خدا عمویم زید را بیامرزد که به "الرضا من آل‌محمد" دعوت می‌کرد و اگر پیروز می‌شد به آنچه دعوت می‌کرد، وفادار بود. او پیش از خروج با من مشورت کرد. بدو گفتم: ای عمو، اگر می‌خواهی کشته و مصلوب کناسه باشی، خودت می‌دانی». هنگامی که زید رفت، جعفر بن محمد گفت: وای بر کسی که فریاد او را بشنود و یاری‌اش نکند.^۱

بنابر این خبر عملکرد زید کاملاً مورد تأیید ائمه علیهم السلام بوده است و حتی از قول امام صادق علیه السلام نقل می‌شود که پاسخ مثبت به دعوت زید واجب بوده است. در ادامه مأمون از ادعای امامت زید خرده می‌گیرد و امام باز هم از عملکرد زید دفاع می‌کند. درهرروی سند این روایت خدشه‌دار است و همهٔ راویان تا صدوق از اهل‌سنتِ مایل به تشیع یا افراد مجهول‌اند.^۲

اخبار ستایش‌آمیز دیگری در منابع امامیه از غیر معصومان نقل شده است که زید را پاک و قدسی معرفی می‌کنند. از محمد بن حنفیه یک پیشگویی دربارهٔ قیام و مصلوب شدن زید نقل شده و در پایان آن آمده است: «لیصلبن بالعراق ومن نظر إلى عورته فلم ینصره أکبه اللّٰه على وجهه فی النار».^۳ به نظر می‌رسد این خبر برای گرامیداشت زید و جبران اهانت‌هایی است که حاکمان وقت نسبت به جسد وی انجام دادند. احتمالاً برای راویان روایت، سخن محمد حنفیه و پیشگویی او معتبر و حجت بوده که این خبر را از قول او برساخته‌اند. همچنین نقل شده است که چهل پاسبان بر جسد مصلوب زید گمارده بودند که هر یک در نوبت نگهبانی خود شاهد ملاقات و