جمع بندی
تاریخ حدیث امامیه نشان میدهد احادیث و جزوات حدیثی راویان نخستین که گاه از آنها با عنوان «کتاب» و گاه «اصل» یا «نسخه» یاد شده است، پس از سدهٔ دوم با طبقه و افراد خاصی دستبهدست و نقل شده است. محمد بن ابیعمیر (۲۱۷ق)، محمد بن سنان (۲۲۰ق)، حسن بن محبوب (۲۲۴ق)، محمد بن حسین بن ابیالخطاب، بنوفضال، احمد بن محمد بن عیسی اشعری و خاندان برقی از این اساتید و مشایخ امامی هستند که هر یک حلقهها و راههای ارتباطی مهمی در انتقال حدیث راویان نخستین محسوب میشوند.
از این میان محمد بن سنان، که راوی چندین کتاب زیدی است، نقش برجستهتری در انتقال احادیث زیدی به امامی دارد. رجالیان دربارهٔ محمد بن سنان اختلاف نظر دارند. او از شخصیتهای جنجالی بوده که در کوفه اطراف غالیان دیده شده و اخباری در حمایت آنها از او نقل کردهاند. انتسابهای غالیان به او تا سالها پس از مرگش ادامه داشته است؛ از سوی دیگر او با بزرگان پرروایت و معتبر امامی چون صفوان همنشین بوده و به میراث حدیث امامی دسترسی داشته است. به سبب این ویژگیها نقل راویان طبقهٔ بعد از او زیاد است که در میان آنها خصوصاً راویان ضعیف و متهم به غلو فراوان دیده میشوند. این افراد متهم معمولاً از شهر خود رانده شده یا کوچیدهاند و به ایران آمدهاند که برخی محدثان قمی از آنها استقبال کردهاند. پی گرفتن اسناد نشان میدهد پس از محمد بن سنان، نام برقیها بیشتر دیده میشود که بیش از دیگران از محمد بن سنان کتابها را گزارش کردهاند. بااینهمه اشاره شد که احتمال دیدار محمد برقی و محمد بن سنان اندک است؛ زیرا کسی از حضور او در عراق یا حضور محمد بن سنان در ایران خبر نداده است و کثرت روایات و کتابهایی که برقی پدر از ابنسنان نقل میکند، ملازمت و دیداری طولانی را میطلبد. پس این دیدگاه استوار است که برقی واسطهای را انداخته که احتمالاً از ضعفا بوده است و چون دیدار و اخذ روایت برقی از ابوسمینه در روایات دیده میشود، به نظر میرسد