چند سندِ کتاب‌های زیدیه و اهل سنت با عنوان ابوذر یحیی بن زید بن عباس نجار معرفی شده^۱ و عمویش ابوالحسن علی بن عباس بن ولید مَقانعی (۳۱۰ق) از عالمان مشهور اهل سنت است.^۲ در سند دیگر احمد بن محمد بن رَزمَهٔ قزوینی (۳۵۵ق) از اساتید مجهولی است که در منابع اهل سنت معرفی شده است.^۳ در این سند نیز بقیهٔ راویان تا عمرو بن خالد ناشناخته یا از اهل سنت‌اند؛^۴ به طور مثال احمد بن عیسی علوی مهمل است و عباد بن یعقوب الأسدی (۲۶۰ق) از عامه است.^۵

طوسی در الامالی یک روایت از حسن بن صالح را با دو طریق که هر دو به ابوالمفضل شیبانی منتهی می‌شوند نقل می‌کند.^۶ هر دو طریق از راویان سنی یا ناشناخته انباشته است؛ عثمان بن سعید مزنی مهمل است و راوی او احمد بن خلیل نوفلی (قبل از ۳۱۰ق) متهم به روایت از افرادی است که هرگز آنها را ندیده است.^۷ در طریق دیگر اسحاق بن محمد بن مروان غزال (۳۱۸ق) نیز از کسانی است که در نقل حدیث معتمد نبوده و گفته شده که ابن‌عقده مطالبی از وی نقل کرده که خود آنها را نشنیده است.^۸

۳. ذکر از منابع زیدی

گاهی در امالی‌ها روایاتی از راویان زیدی دیده می‌شود که در هیچ یک از نوشته‌های دیگر امامیه راه نیافته است. در این موارد برخی روایات راویان زیدی در هر دو منبع زیدی و سنی نقل شده‌اند و ازاین‌رو در آغاز نمی‌توان دریافت که روایت از منابع اهل

دارد^۱ که نشانگر باور و اعتقاد شیبانی به زیدیه است.

همهٔ راویان زیدی در امالی‌های امامیه روایت دارند و طوسی بیشتر با واسطهٔ شیبانی به حسن بن صالح بن حی، عبّاد بن صهیب، عمرو بن خالد، ابوالجارود و طلحة بن زید با طرقی متفاوت از التهذیب و الاستبصار سند می‌دهد.^۲ برای نمونه او و دیگر نویسندگان همیشه از معاذ بن ثابت جوهری به عمرو بن خالد سند می‌دهند و تنها در امالی‌ها دیده می‌شود که سند از طریق پسر معاذ، معاذ بن معاذ، به پدرش برسد.^۳

صدوق نیز معمولاً با طریق ثابتی به روایات حسین بن علوان از عمرو بن خالد اسناد می‌دهد؛ اما در امالی او این طریق تغییر کرده و گاه راویان سنی یا مجهول مانند «جعفر بن محمد تمیمی» و «سلیمان» ناقلِ حسین بن علوان هستند.^۴

۲. کثرت راویان و مشایخ سنی

به‌درستی نمی‌توان گفت که آیا صدوق، طوسی و مفید از حضور راویان سنی در اسناد امالی‌ها باخبر بوده‌اند یا خیر؛ بلکه می‌توان از روی گمان گفت که مهم‌ترین عامل راهیابی این راویان و مشایخ به امالی‌ها، اعتماد به اساتید نیمه‌شیعی ـ نیمه‌سنی است. برجسته‌ترین استاد و پرروایت‌ترین راوی در امالی مفید ابن‌جعابی است^۵ که در بغداد از مشایخ شیعیان و سنیان بوده است.

گذشته از مشایخ، دقت در راویان میانی اسناد امالی‌ها هم نشان می‌دهد که راویان سنیِ گاه مشهور و گاه ضعیف هم در آنها به‌وفور یافت می‌شوند. برای نمونه می‌توان به روایات صدوق از عمرو بن خالد واسطی اشاره کرد که در یک سند یحیی بن زید بن عباس بن ولید از عمویش تا عمرو خالد نقل می‌کند و بقیهٔ راویان جز یحیی بن زید و عمویش تا عمرو بن خالد، نزد همهٔ فرق، مجهول و ناشناخته‌اند.^۶ یحیی بن زید در