41
زیدیه و حدیث امامیه

دیلم است که چون می‌بیند پسر حسن بن صالح در وضو بر پاپوش مسح می‌کشد، در نماز به او اقتدا نمی‌کند و بین آنها بحثی لفظی درمی‌گیرد.۱

به نظر می‌رسد بتریه تا قرن پنجم باقی بوده‌اند و منابع زیدی از آراء آنها یاد می‌کنند؛۲ اما اکنون هیچ اثری از این فرقه برجا نیست و داوری مادلونگ درست می‌نماید که بتریه به اهل سنت پیوستند.۳

ویژگی‌های اعتقادی

الف) جواز امامت مفضول: بتریه امام علی علیه السلام را افضل صحابه و برترین آنها از لحاظ فضل، سبقت در ایمان، قرابت و علم می‌دانستند؛۴ بااین‌حال مطابق فرمان‌ها و احکام ابوبکر و عمر عمل کرده، امامت مفضول را با وجود فاضل جایز می‌دانستند.۵ از نظر آنان بیعت با ابوبکر و عمر خطا نبوده است؛ زیرا علی علیه السلام خلافت را به آن دو واگذاشته و خود بدون اجبار با آنها بیعت کرده است؛ از سوی دیگر مسلمانان نیز به این امر راضی شده‌‌اند. ازاین‌رو بتریه امامت علی علیه السلام را تنها از هنگامی که مردم با او بیعت کرده‌اند، می‌پذیرفتند.۶ اندیشهٔ جواز امامت مفضول با وجود افضل، نزد برخی از عالمان و متکلمان معتزلی بغداد نیز رواج داشته است.۷

ب) توقف در امر عثمان و خرده‌گیری بر او: منابع اهل سنت بیشتر به توقف و سکوت این گروه در برابر عملکرد عثمان و نیز قاتلان عثمان اشاره دارند؛۸ اما منابع شیعی از خرده‌گیری، انتقاد و حتی تبرّی جستن بتریه از عثمان به سبب عملکردش در شش سال آخر خلافت یاد کرده‌اند.۹

1.. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۳۱۱.

2.. ر.ک: بُستی، كتاب المراتب فی فضائل امیر المؤمنین، ص۱۲۷.

3.. ، ویلفرد مادلونگ، «زیدیه»، ترجمهٔ محمد منافیان، طلوع، ۱۳۸۴ش، شج۱۵، ص۱۷۸.

4.. اشعری قمی، كتاب المقالات و الفرق، صص۷، ۱۱، ۱۷، ۷۳.

5.. نوبختی، همان، ص۹.

6.. ابوالحسن اشعری، همان، ص۶۹.

7.. ر.ک: مسعودی، التنبیه والاشراف، ص۱۹۸.

8.. برای نمونه ر.ک: ابوالحسن اشعری، همان؛ عبدالقاهر بغدادی، همان.

9.. كشّی، همان، ج۲، ص۴۹۹.


زیدیه و حدیث امامیه
40

در برخی روایات امامی دین این گروه مذمت شده است۱ و حتی پیش‌بینی شده که آنان از مخالفان قائم خواهند بود. در روایتی طولانی آمده است که قائم بعد از خروج به کوفه می‌رود و شانزده‌هزار نفر از بتریه در جنگ با او کشته می‌شوند.۲ در درستی این خبر باید تردید کرد؛ زیرا راوی آن ابوالجارود است که خود بانی فرقهٔ جارودیه از زیدیه است که در بسیاری از اعتقادات با بتریه مخالف بوده‌اند. ضمن آنکه در دوران امامت امام باقر علیه السلام (۹۴-۱۱۴ق)، که این روایت به او منسوب است، هنوز قیام زید آغاز نشده بود تا فرقه‌های منشعب از زیدیه به وجود آیند.‌

در زمرهٔ سران بتریه به افرادی اشاره می‌شود که با توجه به تاریخ زندگی‌شان نمی‌توان آنها را در شمار زیدیه دانست. نوبختی و کشّی بتریه را اصحاب کثیرالنواء، حسن بن صالح بن حی، سالم بن ابی‌حفصه، حکم بن عتیبه، سلمة بن کهیل و ابوالمقدام ثابت حداد معرفی می‌کنند.۳ البته در منابع رجالی اهل سنت کثیرالنواء و حسن بن صالح بیشتر به سردمداری و رهبری بتریه شهرت دارند.۴ حکم بن عتیبه (۱۱۴ق)، ابوالمقدام ثابت بن هرمز (ح ۱۱۴ق) و به احتمال قوی سلمة بن کهیل (۱۲۲ق) را نمی‌توان زیدی دانست؛ زیرا اینان پیش از قیام زید درگذشته‌اند. گفتنی است به سال درگذشت ابوالمقدام اشاره نشده است؛ در واقع این تاریخ با توجه به روایت حکم بن عتیبه از او۵ و نیز طبقهٔ روایی ثابت بن هرمز تعیین شده است.۶

به نظر می‌رسد بیشتر امامان زیدی و حسنی از این فرقه نبوده و بلکه با آن مخالف بوده‌اند؛ چنان‌که در نقلی آمده است که یحیی بن عبدالله، برادر نفس زکیه، در نماز به پسر حسن بن صالح بن حی اقتدا نکرد. این خبر مربوط به حضور یحیی بن عبداللّٰه در

1.. ر.ک: كشی، همان، ج۲، ص۴۹۹.

2.. ر.ک: طبری، دلائل الامامة، ص۴۵۵.

3.. نوبختی، همان؛ كشی، همان، ج۲، صص۴۶۹، ۴۹۹.

4.. ر.ک: ابوالحسن اشعری، همان، ص۶۸؛ عبدالقاهر بغدادی، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، ص۲۴؛ سمعانی، همان؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۲۰۱ و ج۱۰، ص۴۷ و ج۲۴، ص۲۴۷.

5.. ابن‌ابی‌حاتم رازی، الجرح والتعدیل، ج۲، ص۴۵۹.

6.. عزیزی و دیگران، راویان مشترك، ج۱، ص۱۵۷.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49789
صفحه از 575
پرینت  ارسال به