399
زیدیه و حدیث امامیه

آنها به‌وفور یافت می‌شود. بررسی و مطالعهٔ روایات زیدیه در سه امالی امامی این مختصات و ویژگی‌ها را ترسیم می‌کند.

۱. عدول از طرق ثابت

صدوق و طوسی در امالی‌هایشان شاذترین و متفردترین طرق و سندهایشان را ارائه کرده‌اند که معمولاً در کتاب‌های دیگرشان از آنها استفاده نمی‌کرده‌اند. همین وضعیت را در امالی مفید هم، البته با شدت کمتری، می‌بینیم. صدوق و طوسی که صاحب مجامع حدیثی برجسته‌ای بودند، برای اسناددهی خود کوشیده‌اند برای کتاب هر راوی اسناد یکدست و قابل پیش‌بینی ارائه کنند. این امر برخاسته از طرقی است که این دو به کتاب راوی داشتند و به آن دست یافته بودند. در این طرقِ دسترسی نیز بین طریق‌هایی که موجود بوده، کم‌اشکال‌ترین و استوارترین طریق را انتخاب کرده‌اند؛ برای نمونه صدوق در قم، هم به طرق احمد بن محمد بن عیسی اشعری دسترسی داشته، و هم طرق برقی را در اختیار داشته است؛ اما به سبب ضعف اساتید برقی، اسناد اشعری را ترجیح داده است. بااین‌همه صدوق در امالی خود کمتر به صحت سندی و استفاده از اساتید نیک‌نام و ثقه پایبند بوده است؛ چنان‌که بارها از برقی حدیث نقل کرده و گاه آنها را به نوادگان برقی، که کاملاً گمنام‌اند، مستند کرده است.۱

طوسی نیز در امالی خود بیش از هر استادی با واسطهٔ «جماعهٔ» از ابوالمفضل شیبانی روایت نقل کرده‌ است؛ چنان‌که گاه به نظر می‌رسد که پیاپی از کتاب‌ها و جزوات شیبانی احادیث را روخوانی می‌کرده است. شیبانی را رجالیان امامی و اهل سنت تضعیف کرده‌اند۲ و از کتاب‌هایش و نیز روایاتی که نقل کرده برمی‌آید که زیدی باشد؛ زیرا نجاشی کتاب‌های او را نام می‌برد و از جمله به کتاب‌های من روى عن زید بن علی بن الحسین، فضائل زید، الشافی فی علوم الزیدیة و أخبار أبی حنیفة اشاره

1.. صدوق، الامالی، صص۶۵، ۴۴۸، ۴۶۲.

2.. نجاشی، همان، ص۳۹۶؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۸۶. صفری فروشانی نیز به برخی روایات داستان‌سرایانهٔ وی كه در منابع امامی آمده، اشاره كرده است؛ ر.ک: طبری، دلائل الامامه، ص۲۳۵.


زیدیه و حدیث امامیه
398

یا دست‌نگاشتهٔ خودش از کتاب‌های دیگر حدیث می‌خوانده است. بنابراین یک کتاب‌ امالی از آغاز تا انجام دارای یک هدف واحد و دنباله‌دار نیست. ازاین‌رو حتی فصل‌بندی آنها بر اساس شمارش مجلس‌ها سامان یافته است.

امالی‌ها و روایات زیدیان

بررسی کتاب‌های امالی امامیه نشان می‌دهد یافتن روایات نامعتبر یا کم‌اعتبار که دارای اسناد شاذ و سست و راویان مجهول و ضعیف هستند، در آنها نه‌چندان دشوار، که بس آسان است. گذشته از راویان و اسناد ضعیف، ویژگی‌ دوم این کتاب‌ها راهیابی روایات از منابع غیرامامی آن هم با اسناد غیرشیعی است که حتی گاه از منابع اهل سنت سرچشمه گرفته‌اند. برای نمونه مفید و پیرو او شاگردش طوسی در امالی‌های خود این روایت را نقل می‌کنند که عربی بادیه‌نشین نزد پیامبر صلی الله علیه و اله رفت و ضمن اشعاری از خشکسالی گله کرد. پیامبر صلی الله علیه و اله به منبر رفت و هنوز دست از دعا برنداشته بود که باران شدیدی گرفت؛ تاجایی‌که پیامبر صلی الله علیه و اله از خدا درخواست کرد که باران کمی سبک‌تر شود؛ سپس اشعار ابوطالب را دراین‌باره طلب کرد و علی علیه السلام آنها را خواند و مردی از قبیلهٔ کنانه نیز در رثای پیامبر شعری سرود که پیامبر به سبب آن شعر او را تحسین کرد.۱ همین روایت را طبرانی با سند مشابه (راویان ابتدایی سند) گزارش ‌کرده است.۲ در این دو روایت اختلافاتی وجود دارد و نمی‌توان به‌قطع نظر داد که کدام یک درست و اصل است؛ برای نمونه در ویرایش شیعی ابتدا عمر اشعار ابوطالب را می‌خواند؛ اما چون به اشتباه می‌افتد، امام علی علیه السلام اشعار را دوباره می‌خواند. به‌هرروی منبع طبرانی کهن‌تر است و احتمالاً مفید از طریق منابع و طرق سنی یا سنیان نزدیک به تشیع به روایت دست یافته است.

شاید مجرای ورود روایات خوانده‌شده در مجالس امالی‌های صدوق، طوسی و مفید، غیرامامی‌تر از دیگر طرق آنها بوده که روایات غیرامامی و به تبع آن ضعیف‌تر در

1.. مفید، الامالی، ص۳۰۱؛ طوسی، الامالی، ص۷۴.

2.. طبرانی، الدعاء، ص۵۹۷.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49337
صفحه از 575
پرینت  ارسال به