397
زیدیه و حدیث امامیه

دلیل که در این دوره نام و اعتبار استاد به چنان درجه‌ای رسیده بود که شاگردان بسیاری مشتاق بودند روایات او را بشنوند و گرد آورند. البته امالی‌ها همیشه هم گزارش احادیث نبوده است؛ برای نمونه در امالی شریف مرتضی بیان نکات ادبی و پاسخ به شبهات کلامی بیشتر دیده میشود.

صدوق، مفید و طوسی سه کتاب امالی در حوزهٔ حدیث دارند که امالی مفید از جهت اَسناد و شمار صفحات از اهمیت کمتری برخوردار است.۱ به نظر می‌رسد چون تخصص مفید بیشتر در حوزهٔ کلام بوده تا حدیث، و کتاب برجسته‌ای نیز در حوزهٔ احادیث و روایات امامیه ننگاشته است، طرق خاصی برای اسناددهی روایاتش نداشته است. مقایسهٔ اسناد احادیث کتاب‌های وی با احادیث دیگر نویسندگان همچون صدوق و طوسی نیز نشان می‌دهد که وی حجم اندکی از میراث حدیثی امامیه را حفظ و منتقل کرده است؛ ازاین‌رو در بررسی امالی‌های این سه نویسنده هم نام مفید و کتابش کمتر به چشم می‌خورد.

عالمان زیدیه نیز چندین کتاب امالی دارند که اکنون از منابع مهم روایی آنان، به‌ویژه در میان منابع مربوط به سده‌های چهارم و پنجم، محسوب می‌شود. الامالی الاثنینیة، الامالی الخمیسیة و الامالی ابواطالب هارونی از این دسته منابع‌اند. مهم‌ترین و نخستین نگاشتهٔ زیدی نیز در حقیقت یک کتاب امالی از احمد بن عیسی بن زید بوده که شاگردش محمد بن منصور مرادی آن را گرد آورده و خود نیز بر آن افزوده است.

به‌هرروی شکی نیست که روایات مذکور در کتاب‌های امالی نسبت به دیگر کتاب‌های یک نویسنده از اعتبار و وثاقت کمتری برخوردارند؛ زیرا دست‌نوشتهٔ خود نویسنده نیستند و احتمال دخل و تصرف در مطالب املاشده و یادداشت‌شده بیشتر است. ضعف دیگر کتب امالی این است که در مجالس املای حدیث کمتر مباحث سنگین علمی و مطالب عمیق طرح می‌شده و بیشتر اوقات استاد از روی کتاب، جزوه

1.. دو امالی صدوق و طوسی هریک بیش از ۷۰۰ صفحه، و امالی مفید كمتر از نصف این عدد است.


زیدیه و حدیث امامیه
396

است؛ زیرا در عصر پیامبر صلی الله علیه و اله نام این شهر آن‌قدر رواج نداشته که درباره‌اش سخن گفته شود.

به نظر می‌رسد ابن‌جعابی در نقل اخبار تاریخی ضبط و دقت کافی نداشته و دربارهٔ درستی این اخبار اهل مسامحه بوده است. خطیب بغدادی پس از آنکه در اصل خبر حضور امام علی علیه السلام در بغداد تردید می‌کند، نقل می‌کند که گروهی از شیعیان بغداد با صِله‌ای نزد ابن‌جعابی رفتند و از او خواستند در فهرست اسامی محدثان و بزرگانی که به بغداد آمده‌اند، از امام علی علیه السلام هم یاد کند و وی بدون داشتن مستندی قوی چنین کرد.۱

ج) منابع فرعی حدیث امامیه

یکی از مهم‌ترین راه‌های نفوذ و ورود روایات زیدیه به منابع امامی کتاب‌هایی است که در ارتباط با مناقب و فضایل نگاشته شده‌اند. افزون بر آثاری با این موضوع خاص، منابع دیگری هم روایاتی از این قبیل را دربر دارند. چنین منابعی به سبب طریقهٔ شکل‌گیری‌شان سرشار از روایات و اسناد ضعیف و کم‌اعتبارند. امالی‌ها از بهترین نمونه‌های چنین منابعی هستند که چون به صورت شفاهی از مجموع سخنان استاد گرد می‌آمدند، دقت نظر و بازبینی کمتری در آنها صورت می‌گرفت؛ خصوصاً چون این منابع در سده‌های چهارم و پنجم هجری به‌بعد شکل گرفتند، راه‌های نفوذ روایات زیدی را هم بهتر نشان می‌دهند.

امالی‌ها

دانشمندان شیعی کتاب‌هایی دارند که بر اساس مجالس املای احادیثشان و به دست شاگردان آنان نگاشته شده و آنها را «اَمالی»، که جمع املاء است، می‌خوانند. امالی‌ها معمولاً در ایام کهن‌سالی و جاافتادگی استاد حدیث به ظهور می‌رسیدند؛ شاید به این

1.. خطیب بغدادی، همان، ج۱، ص۱۰۷.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49446
صفحه از 575
پرینت  ارسال به