393
زیدیه و حدیث امامیه

در شیوهٔ سنددهی هر دو محدث نیز وجوه اشتراک بسیاری هست؛ بدین ترتیب که هر دو به اسناد دادن از طریق پسران به پدران، به‌ویژه از فرزندان امامان شیعی، گرایش داشته‌اند. ابن‌جعابی مسند عمر بن علی بن ابی‌طالب را فراهم آورده بود.۱ به نظر می‌رسد او این کار را بر اساس روایات عیسى بن عبداللّٰه بن محمد بن عمر بن علی بن أبی‌طالب و نیز برادر عیسی، محمد، انجام داده است؛ زیرا او در طریق نقل کتاب‌های این دو قرار دارد که هر دو طریق بر نقل پسر از پدر مستند است.۲ افزون بر کتاب‌ها، امامیه روایاتی از ابن‌جعابی گزارش کرده‌اند که از نوادگان عمر بن علی علیه السلام اخباری را تا آباء و اجداد آنها به امام باقر علیه السلام و سرانجام پیامبر صلی الله علیه و اله می‌رساند.۳ همچنین ابن‌جعابی منبع اطلاعاتی مهمی برای معرفی ابوحمزهٔ ثمالی در رجال نجاشی بوده است. او از شرکت سه پسر ابوحمزه در قیام زید بن علی خبر داده و تفسیر وی را با واسطهٔ نوادگان و خاندان قبیلهٔ ابوحمزه نقل کرده است.۴

از سوی دیگر هر دو محدث نسخه‌های بسیاری را با راویانی علوی یا زیدی از «امام رضا» نقل کرده و به ایشان احادیثی نسبت داده‌اند که به‌ویژه صدوق و مفید آنها را به عنوان روایات امام رضا علیه السلام از آن دو روایت کرده‌اند. ابن‌جعابی نسخه‌ای را از نوادهٔ زید بن علی به نقل پدرش از امام رضا علیه السلام طریق داده است.۵ احمد بن عامر طائی (زنده در ۲۶۰ق) نسخه‌ای از روایات امام رضا علیه السلام داشته که پسرش عبداللّٰه بن احمد آن را به بغداد آورده و مشایخ بغدادی آن را از وی اخذ و در کتاب‌هایشان نقل کرده‌اند.۶ این نسخه پس از مدتی در روزگار نجاشی میان منابع سنی و شیعی رواج گسترده‌ای یافت؛ تاجایی‌که می‌بینیم نجاشی آن را بر استادش قرائت کرده و در کتابش

1.. نجاشی، همان، ص۳۹۵.

2.. ر.ک: همان، صص۲۹۵، ۳۵۸.

3.. برای نمونه ر.ک: صدوق، الخصال، ص۲۷۱؛ همو، معانی الاخبار، ص۶۷.

4.. نجاشی، همان، ص۱۱۵.

5.. همان، ص۲۷۷.

6.. برای نمونه دارقطنی روایتی از وی را می‌آورد و می‌افزاید: «فی نسخة كثیرة عندنا عنه بهذا الإسناد» ر.ک: دارقطنی، المؤتلف والمختلف، ج۳، ص۲۰۰.


زیدیه و حدیث امامیه
392

ابن‌جعابی و ابن‌عقده

خطیب بغدادی خبر داده است: «صحب أبا العباس ابن عقدة وعنه أخذ الحفظ».۱ ماجراهایی که دربارهٔ ابن‌عقده و ابن‌جعابی گفته‌اند مؤید همراهی و ملازمت بسیار این دو محدث بزرگ است. اسناد و روایات موجود، به‌ویژه در منابع شیعی، نشان می‌دهند که ابن‌جعابی از ابن‌عقده احادیث بسیاری فراگرفته است.۲ گذشته ‌از اینها، در علایق هر دو محدث اشتراکات بسیاری دیده می‌شود. برای مثال هر دو، کتاب‌هایی با موضوع و عناوین مشترک داشته‌اند؛ مانند کتاب‌هایی دربارهٔ راویان و طبقات شیعی (هر دو با عنوان «کتاب الشیعة من اصحاب الحدیث»)، طرق احادیث امام علی علیه السلام، طرق حدیث غدیر و اخبار و روایات امام چهارم.۳ تصریح شده که غضائری کتاب غدیر ابن‌جعابی را روایت کرده۴ و ابن‌شهرآشوب بین طرق این کتاب و کتاب ابن‌عقده مقایسهٔ آماری انجام داده است.۵ در این کتاب‌ها ویژگی‌های مشترکی دیده می‌شود؛ از جمله اینکه هر دو نویسنده به رجال و شناسایی راویان حدیث، به‌ویژه در حیطهٔ راویان شیعی، علاقه داشته‌اند؛ هر دو کوشیده‌اند برای احادیث شیعی طرق بیشتری فراهم کنند و دربارهٔ طرق آنها کتاب نوشته‌اند، و سرانجام آنکه هر دو به‌وضوح تمایلات شیعی داشته‌اند و به اعتقادات اولیهٔ شیعه (حب علی علیه السلام و خاندانش) باورمند بوده‌اند.

با وجود رابطهٔ استاد و شاگردی بین ابن‌عقده و ابن‌جعابی به نظر می‌رسد این دو اساتید مشترک بسیاری هم داشته‌اند که این هم گواه دیگری بر ملازمت و همراهی دائم آنهاست.۶

1.. خطیب بغدادی، همان، ج۳، ص۲۳۶.

2.. برای نمونه ر.ک: مفید، الجمل، ص۲۲۶.

3.. ر.ک: نجاشی، همان، صص۹۴، ۳۹۴؛ طوسی، الفهرست، صص۷۳، ۱۸۵.

4.. ذهبی، میزان الاعتدال، ج۱، ص۵۴۱.

5.. ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ج۲، ص۲۲۸.

6.. برای نمونه ر.ک: خطیب بغدادی، همان، ج۳، ص۱۳۲ و ج۴، ص۷۹ و ج۸، ص۷۱؛ و ج۱۰، صص۱۱۰، ۱۱۳، ۱۲۶.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49542
صفحه از 575
پرینت  ارسال به