383
زیدیه و حدیث امامیه

نبوده است؛ زیرا از هیچ یک از امامان نخستین امامیه که هم‌روزگارشان بوده است، روایتی ندارد.

موضوع کتاب‌ها

ابن‌عقده نزدیک به ۱۵۰ کتاب برای رجال‌شناسان امامی روایت کرده است؛ گرچه همیشه طریق او تنها طریق نجاشی یا طوسی نبوده است. حجم قابل توجهی از این کتاب‌ها، یعنی بالغ بر ۵۶ کتاب، فقهی‌اند. با توجه به اینکه فقه و پرسش‌های شرعی رایج‌ترین دغدغه در جامعهٔ مسلمانان است، بالا بودن شمار کتاب‌های‌ فقهی دور از انتظار نیست. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که فقه چون کاربردی‌ترین بخش دین است، ضروری است راویان و نویسندگان این مباحث از سلامت مذهب و اندیشه‌ها برخوردار باشند؛ چنان‌که نجاشی پس از معرفی جابر بن یزید جعفی (۱۲۸ق) که او را ضعیف، مختلط و طعن‌شده برآورد می‌کند، می‌افزاید: «وقل ما یورد عنه شئ فی الحلال و الحرام»۱ که نشان از تلاش وی برای پذیرش بقیهٔ روایات غیرفقهی جابر دارد.

پس از فقه، بیشتر کتاب‌هایی که ابن‌عقده در منابع امامی نقل کرده، در موضوع تفسیر است. گفتنی است برخی کتاب‌هایی که برای خود ابن‌عقده نام برده‌اند، در میان کتاب‌های راویانی که وی به آنها طریق داده است، دیده می‌شود. برای نمونه «کتاب حدیث الشورى» کتاب عمرو بن ابوالمقدام هم معرفی شده است. ازآنجاکه تنها ابن‌عقده به کتاب عمرو طریق داده است،۲ پس می‌توان گفت کتاب ابن‌عقده به احتمال قوی همان کتاب عمرو بن ابی‌المقدام یا دربردارندهٔ آن بوده است.

نفوذ کتاب‌ها و روایات زیدیه

مهم‌ترین تأثیر ابن‌عقده در میان کتاب‌هایی که نقل کرده، نفوذ و رواج کتاب‌ها و روایات زیدیه است. ابن‌عقده در طریق نقل کتاب‌های هفت نویسنده یا راوی قرار دارد

1.. نجاشی، همان، ص۱۲۸.

2.. ر.ک: همان، ص۹۴؛ طوسی، الفهرست، ص۱۸۱.


زیدیه و حدیث امامیه
382

سپس با واسطهٔ ابن‌عقده به آن کتاب طریق می‌دهد.۱ عمر بن عبداللّٰه بن یعلی نزد رجال‌شناسان و محدثان امامی ناشناس است و تنها یک روایت از او در فضیلت امام علی علیه السلام نقل کرده‌اند۲ که آن هم برگرفته از منابع زیدی است.۳ حصین بن مخارق،۴ عباد بن یعقوب۵ و دیگر راویان و محدثان زیدی از عمر بن یعلی از جدش روایات بسیاری در موضوع فضایل علی علیه السلام نقل کرده‌اند که نشان می‌دهد زیدیه بدو اِسناد می‌رساندند و عمر نیز به باور زیدی یا باور نزدیک بدان معتقد بوده است. عمر بن یعلی در منابع روایی اهل سنت روایات فراوانی دارد؛۶ اما همهٔ بزرگان رجالی اهل سنت وی را در حدیث ضعیف دانسته‌اند.۷ دارقطنی گفته است: «پدر عمر تنها به روایت او شناخته می‌شود».۸ بنابراین مجهول بودن پدر احتمال برساخته بودن طریق پسر را بیشتر می‌کند.

دربارهٔ مذهب و اعتقاد این راوی باید گفت که افزون بر روایت فراوان زیدیه از عمر بن عبداللّٰه بن یعلی، وی اهل کوفه، مایل به شیعه، حاضر در مجالس حدیثی اهل سنت و شارب خمر بوده است۹ که می‌تواند از نشانه‌های تشیع علوی خاص کوفه باشد که بعدها بسیاری از عناصر و ویژگی‌هایش را در تشیع زیدی (بتری و گاه جارودی) به یادگار گذاشت. به نظر می‌رسد زیدیه و به طور عام شیعیان کوفه در سدهٔ سوم به احادیث، اخبار و افکار این گروه تکیه زده و اندیشه‌های خود را بیان کرده است. به‌هرروی عمر بن عبداللّٰه بن یعلی به‌قطع از شیعیان امامی یا نزدیک به امامیه

1.. همان، ص۲۸۶.

2.. مفید، الامالی، ص۱۱۳.

3.. محمد بن سلیمان كوفی، مناقب امیرالمؤمنین، ج۲، ص۴۸۱.

4.. ر.ک: ناشناس از محدثان قرن چهارم، القاب الرسول وعترته، ص۲۹.

5.. ر.ک: قاضی نعمان مغربی، شرح الاخبار، ج۲، ص۲۷۶.

6.. برای نمونه ر.ک: بوصیری، إتحاف الخیرة المهرة بزوائد المسانید العشرة، ج۲، ص۱۴۲ و ج۳، صص۴۰۲، ۴۰۳؛ طبرانی، المعجم الكبیر، ج۲۲، ص۲۶۱-۲۶۴.

7.. ر.ک: ابن‌ابی حاتم رازی، الجرح والتعدیل، ج۶، ص۱۱۸؛ ابن‌عدی، همان، ج۵، ص۳۴.

8.. ابوالمعاطی نوری، موسوعة اقوال دارقطنی، ج۲، ص۲۴.

9.. ر.ک: ابن‌عدی، همان.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49586
صفحه از 575
پرینت  ارسال به