39
زیدیه و حدیث امامیه

تسمیهٔ بتریه اقوال مختلفی بیان کرده‌اند که نمی‌توان به‌تمامی بر آنها اعتماد کرد. بنابر نقل کشّی این گروه نزد زید بن علی علیه السلام آمدند و چون به دوستی ابوبکر و عمر اعتقاد داشتند زید از آنها برائت جست و گفت: «آیا از فاطمه برائت می‌جویید؟ از امر ما بریدید؛ خدا شما را منقطع کند!».۱ در قول مشهور دیگری که بیشتر نزد اهل سنت رایج است سبب این نام‌گذاری، انتساب این فرقه به «کثیر النواء» (۱۶۹ق) است که ابتر (دست بریده) بوده است.۲ این فرقه را به سبب انتساب به حسن بن صالح بن حی (۱۶۸ق) «صالحیه» نیز خوانده‌اند.۳

در تعریف بتری‌مذهبان گفته‌اند باورهای آنان آمیزه‌ای از اعتقادات اهل سنت و شیعه بوده است. به تعبیر نوبختی: «اینان ابتدا به ولایت علی دعوت کردند و سپس آن را با خلافت ابوبکر و عمر درهم آمیختند».۴ در واقع نزدیک‌ترین فرقهٔ شیعی به اهل سنت بتریه است و ازاین‌رو معمولاً عالمان و بزرگان این فرقه بین اهل سنت مرجع و معتبر بوده‌اند.۵ اگر دقیق‌تر بنگریم آنان در عقاید به شیعه نزدیک‌اند و در فقه به اهل سنت، و بیش از همه به فقه ابوحنیفه، متمایل‌اند؛ به‌ویژه که ابوحنفیه در کوفه یعنی محل استقرار امامان زیدی، همانند احمد بن عیسی بن زید (۱۵۷-۲۴۷ق)،۶ حضور داشته است.۷ شاید به همین دلیل است که عالمان امامی نیز آنها را در احکام فقهی خارج از فرقه‌های شیعی به حساب آورده‌اند؛ برای نمونه شیخ مفید و دیگران بتریه را در احکام وقف از گروه شیعیان مستثنا کرده‌اند.۸ شاید نوبختی نیز به همین سبب ضعفای زیدیه را عجلیه می‌داند که از جملهٔ آنها بتریه‌اند.۹

1.. «أتتبرؤن من فاطمة؟ بترتم أمرنا بتركم اللّه» (کشی، همان، ج۲، ص۵۰۴).

2.. ر.ک: ابوالحسن اشعری، مقالات الإسلامیین واختلاف المصلین، ص۶۸.

3.. ر.ک: طوسی، الرجال، ص۱۳۰؛ سمعانی، الانساب، ج۱، ۲۸۰ و ج۳، ص۵۱۱.

4.. نوبختی، همان، ص۵۷.

5.. برای نمونه ر.ک: ابن‌حزم، همان، ج۲، ص۲۸۹.

6.. رجال‌شناسان زیدی دربارهٔ تاریخ وفات و تولد احمد بن عیسی با تقریب سخن گفته‌اند و چندین سال متفاوت از جمله سال‌های ۱۵۸ تا ۲۴۰ ق را ذكر كرده‌اند. ر.ک: ابن‌ابی‌رجال، همان، ج۱، ص۲۸۶.

7.. ر.ک: ابوزهره، تاریخ المذاهب الاسلامیه، ص۶۳۴.

8.. ر.ک: مفید، المقنعه، ص۶۵۴؛ ابن‌حمزة طوسی، الوسیله، ص۳۷۱.


زیدیه و حدیث امامیه
38

ابومسلم و یارانش کمک می‌کردند؛ ازاین‌رو عباسیان در آغاز خلافت، پایتخت حکومتشان را کوفه قرار دادند که شهر شیعیان علی علیه السلام بود.۱ منصور نیز در نامه‌ها و سخنرانی‌های خود همواره تصریح می‌کرد که علت براندازی امویان خون‌خواهی زید و یحیی بوده است؛۲ اما نفس زکیه در پاسخ‌ به نامه‌های منصور، اشاره‌ای به قیام زید یا ادعایی مشابه آن نداشت.

۵. گزارشی تاریخی نشان می‌دهد وقتی حسنیان توانستند نخستین دولت شیعی یعنی دولت ادریسیان در مغرب را تاسیس کنند، از این باور دفاع می‌کردند که امامت تنها منحصر در فرزندان ‌حسن است و فرزندان ‌حسین از آن نصیبی ندارند. ابن‌حزم ضمن معرفی این گروه که ساکن شهر «سوس» بودند، به اعتقادات دیگر آنها دربارهٔ نماز و خوراکی‌ها اشاره دارد.۳

فرقه‌های زیدی

معمولاً فرقه‌شناسان سه فرقهٔ جارودیه، بتریه و سلیمانیه را فرقه‌های زیدیه می‌دانند. در این میان بیشتر محدثان و راویان زیدی از بتریه بوده‌اند؛ ازاین‌رو در تحقیق حاضر توجه بیشتری به آنها خواهیم داشت. از جارودیان نیز خود ابوالجارود به‌تنهایی بار همهٔ راویان ناشناس جارودی را بر دوش کشیده و فراوانی اقوال و روایات او در منابع حدیثی امامیه درخور توجه است.

۱. بُتریه

در ضبط این واژه هم ضمه و هم فتحه برای حرف باء گفته شده است؛ اما از مقایسه و مطالعهٔ کتاب‌های مختلف برمی‌آید که ضبط ضمه رایج‌تر و معتبرتر است.۴ در وجه

1.. ر.ک: دینوری، اخبار الطوال، ص۲۳۷.

2.. «فطلبنا بثأركم وأدركنا بدمائكم» (طبری، همان، ج۴، ص۴۳۲).

3.. ابن‌حزم، الفصل فی الملل والاهواء والنحل، ج۴، ص۱۴۰.

4.. فان اس نیز ضبط ضمه را ترجیح داده‌ و برای آن استدلال كرده است، علم الکلام فی القرنین الثانی والثالث، ج۱، ص۳۴۲.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49506
صفحه از 575
پرینت  ارسال به