379
زیدیه و حدیث امامیه

بیشتر راویان صادقین علیهما السلام اهل‌کوفه‌اند؛ درحالی‌که این امامان ساکن مدینه بوده‌اند. در بیشتر روایات نقل‌شده از راویان کوفی آمده است که دیدارشان با امام در سفر حج صورت پذیرفته است؛ ولی حاصل چنین دیدارهای پراکنده‌ای نمی‌تواند این همه راوی پرروایت کوفی باشد. از سوی دیگر شیعیان در سراسر حجاز و حتی ایران پراکنده بوده‌اند؛ اما تنها شیعیان کوفه برجسته و پرتعداد معرفی می‌شوند.

نجاشی نزدیک به ۲۰۰ راوی را «کوفی» معرفی کرده است؛ اما تنها برای ۱۴ راوی وصف «مدنی» را آورده است. این نشان‌دهندهٔ برتری تشیع کوفه بر تشیع مدینه در تأثیرگذاری بر رجال امامیه است؛ زیرا وقتی امامان شیعهٔ امامیه در مدینه زندگی می‌کرده‌اند، انتظار می‌رود راویان سخنان و آراء ایشان از مدینه بیش از دیگر شهرها باشند. از این قراین برمی‌آید که کوفه در مقطعی خاص از تاریخ مرکز رواج و گسترش تشیع بوده و همین سبب شده است که امامیه در منابع مکتوب فعلی بیش از همه وام‌دار شیعیان کوفه باشد.

ائمهٔ خاص

اشتراک دیگر در کتاب‌هایی که ابن‌عقده معرفی می‌کند، فزونی مجموعه روایات نقل‌شده از امام صادق، امام باقر و نیز امام رضا علیهم السلام است. به نظر می‌رسد از سخنان این سه امام استقبال بیشتری شده است؛ گرچه معمولاً این پدیده را چنین توضیح می‌دهند که شرایط سیاسی در روزگار این سه امام وضعیت مساعدی برای نشر دانش فراهم آورده بود. با وجود این، باید عوامل دیگری را هم در این کثرت روایت در نظر بگیریم؛ نخست آنکه ابن‌عقده کتابی مفصل، و به گفتهٔ طوسی کامل، دربارهٔ رجال و راویان امام صادق علیه السلام گرد آورده بود؛ گرچه شاید این هم باز شاهدی بر فراوانی راویان این امام است که ابن‌عقده تنها یاران ایشان را فهرست کرده است. از سوی دیگر دانش امام صادق علیه السلام، به‌ویژه در فقه و فروع دین، چنان گسترده و کامل بوده که راویان و محدثان بزرگ اهل سنت برای نقل و فراگیری نزد وی می‌رفتند. پس رویکرد فراوان به امام سبب گسترده‌تر شدن روایات ایشان شده است. به طریق مشابه این امر دربارهٔ پدرشان امام باقر علیه السلام هم مصداق دارد. دربارهٔ امام هشتم هم برجسته‌ترین نکته ولایت‌عهدی امام و سفر به ایران است


زیدیه و حدیث امامیه
378

«نسخه»‌ای از احادیث یک راوی را فراهم می‌کرده و چیزی شبیه «اصل» می‌ساخته تا محدثان و راویان نخستین کوفه را صاحب کتاب معرفی کند. وقتی باغندی نامهٔ ابن‌عقده را دریافت می‌کند که نسخه‌هایی از راویان کوفه نزد شیخی در کوفه است، برای اطمینان از سخن وی نزد شیخ رفته و پیش از همه می‌پرسد: «اصل این نسخه‌ها کجاست؟».۱ از این ماجرا برمی‌آید که داشتن نسخه‌هایی از مجموعه احادیث راویان قدیم چندان اهمیتی نداشته است؛ بلکه آنچه به این نسخه‌ها ارزش می‌بخشیده، پشتوانه داشتن و دارای «اصل» بودن آنها بوده است. بنابراین عمل و روش ابن‌عقده در گرد آوردن احادیث یک راوی به عنوان «نسخه» از آن جهت مذموم و نامعتبر است که در فاصلهٔ بین روزگار راوی تا ابن‌عقده احتمال جعل روایت به نام راوی وجود دارد؛ اما اگر مجموعه‌ای از روایات موجود و فعلی راوی به نام کتاب و نسخهٔ او معرفی شود، دیگر کسی احتمال برساخته بودن یا خدشه‌دار بودن الفاظ آن روایات را نمی‌دهد و راویان بعدی با اطمنیان از آن کتاب نقل می‌کنند.

ازاین‌رو باید گفت ازآنجاکه ابن‌عقده به نسخه‌سازی شهرت داشته و بسیاری از راویان و نویسندگانی که رجالیان امامی معرفی می‌کنند متفرد به ابن‌عقده و طریقش هستند، باید میان «اصل» داشتن و «نسخه» داشتن راوی تفکیک قائل شد. این امر با دقت موشکافانه در همهٔ منابع رجالی اهل سنت و شیعه میسر است.

دقت در کتاب‌ها و نویسندگانی که ابن‌عقده برای رجال‌شناسان امامی معرفی می‌کند نشان می‌دهد این افراد و کتاب‌هایشان دارای چند ویژگی مشترک هستند که در زیر به آنها اشاره می‌شود.

کثرت راویان کوفی

بیشتر نویسندگان و راویانی که ابن‌عقده معرفی می‌کند از مردم کوفه هستند. طبیعی است ابن‌عقده، که خاندانش نسل‌های پیاپی در کوفه زیسته‌اند، از اخبار و رجال کوفه بیش از دیگر شهرها مطلع باشد و آنان را معرفی کند؛ اما پرسش اینجاست که چگونه

1.. ابن‌عدی، همان، ج۱، ص۲۰۶.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49436
صفحه از 575
پرینت  ارسال به