373
زیدیه و حدیث امامیه

در کوفه نپیوسته بودند. یحیی به سبب علاقه یا تخصص خانوادگی، به حدیث گفتن و شناسایی طرق و رجال رو آورده بود و ازاین‌رو از بزرگان حدیثی شیعه که روایات و کتاب‌هایشان در کوفه رواج داشته بسیار نقل کرده است. پدر یحیی، زکریا بن شیبان، نیز با مجالس و کتاب‌های حدیثی مشایخ کوفه چون صفوان در ارتباط بوده است و از اینجا پسر نیز این میراث را از پدر به همراه داشته است. ازاین‌رو ابن‌عقده برای پیوند خوردن به مشایخ نخستین کوفی به سراغ چنین استادی رفته و از وی حدیث شنیده و کتابت کرده است؛ هرچند هم‌باور یا هم‌مذهب وی نبوده است.

گفتنی است مقایسهٔ روایاتی که یحیی بن زکریا بن شیبان نقل کرده با طرق دیگر از آن روایات، نشان می‌دهد یحیی یا مشایخش فاقد دقت کافی در نقل حدیث بوده‌اند. برای نمونه ابن‌عقده این روایت را از یحیی بن زکریا بن شیبان و او با سند تا امام باقر علیه السلام دربارهٔ دوازده محدَّث چنین آورده است:

۰.قال رسول اللّٰه۹: إن من أهل بیتی اثنى عشر محدثا. فقال له رجل یقال له عبداللّٰه بن زید وکان أخا علی بن الحسین۸من الرضاعه: سبحان اللّٰه محدثا؟ ـ کالمنکر لذلک ـ قال: فأقبل علیه أبوجعفر۷ فقال له: أما واللّٰه إن ابن امک کان کذلک یعنی علی بن الحسین۸.۱

در این متن مشخص نیست ضمایر به چه کسی برمی‌گردد و چگونه علی بن حسین، که مصحح با گذاشتن «علیه السلام» در مقابل آن وی را به معصوم [امام چهارم؟] تبدیل کرده است، ابن‌ام امام باقر علیه السلام شده است. ضبط درست این متن با بررسی منابع دیگر به دست می‌آید. صفار با سند خود و غیر از طریق یحیی بن زکریا بن شیبان آن را چنین گزارش کرده است:

۰.قال رسول اللّٰه: من اهل بیتى اثنا عشر محدثا. فقال له عبداللّٰه بن زید کان أخا على لأمه: سبحان اللّٰه کان محدثا؟ کالمنکر لذلک. فأقبل علیه أبوجعفر۷ فقال: اما واللّٰه وإن ابن امک بعد وقد کان یعرف ذلک قال: فلما قال ذلک سکت الرجل. فقال

1.. نعمانی، همان، ص۷۳.


زیدیه و حدیث امامیه
372

روایی کتابت کرده‌اند. برای نمونه اصل خلاد سندی با محتوای هشت روایت و به نقل ابن‌عقده از یحیی بن زکریا بن شیبان باقی مانده و در مجموعه اصول شانزده‌گانه چاپ شده است.۱ از ورای همین روایات می‌توان به موضوع و محتوای روایات کتاب‌هایی که ابن‌شیبان یا ابن‌عقده نقل کرده‌اند پی برد و گاه آنها را در اصل یا نسخهٔ راوی بازسازی کرد و جای داد. برای نمونه ابن‌عقده کتاب‌های حسن بن علی بن ابی‌حمزه بطائنی را نقل کرده که در شمار آنها کتاب «القائم الصغیر» و «الغیبه» دیده می‌شود.۲ ابن‌عقده از حسن بطائنی با واسطهٔ ابن‌شیبان روایاتی نقل می‌کند که به موضوع قائم و پیش‌بینی خروج وی مربوط است و می‌توان آنها را برگرفته و نقل شده از الغیبه یا القائم الصغیر بطائنی دانست.۳

دربارهٔ مذهب یحیی بن زکریا بن شیبان نمی‌توان با قطع و یقین سخن گفت؛ زیرا قرینه‌ای استوار برای امامی یا غیرامامی بودن وی در دست نیست. تنها می‌توان بر اساس روایات و اسنادی که از وی در دست است، این گمان را تقویت کرد که وی بیشتر به فرق شیعی کوفه نزدیک بوده است. به زیدی بودن وی اشاره یا تصریحی نشده است؛ اگرچه ابوالفرج اصفهانی با واسطهٔ ابن‌عقده از وی دربارهٔ ابراهیم بن عبداللّٰه برادر نفس زکیه نقل می‌کند۴ و وی از برخی راویان زیدی مثل عباد بن صهیب نقل دارد.۵ از سوی دیگر ابن‌شیبان از حسن بن علی بن ابی‌حمزه بطائنی چندین بار روایت کرده۶ و بطائنی از سران برجستهٔ واقفیه است.۷

شاید بتوان یحیی بن زکریا بن شیبان را از شیعیان کوفی در سدهٔ سوم دانست که تشیع را به معنای عام باور داشتند و هنوز به گرایش یا نحلهٔ خاصی از فرق شیعهٔ ساکن

1.. اصول ستة عشر، ۱۰۶ و ۱۰۷.

2.. نجاشی، ۳۷.

3.. ر.ک: نعمانی، ۲۳۹، ۲۶۷، ۳۱۹.

4.. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۲۵۰.

5.. حاكم حسكانی، شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۸۱.

6.. ر.ک: نعمانی، كتاب الغیبه، صص۲۳۹، ۲۶۷، ۳۱۹؛ ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ج۱، ص۲۰۸؛ همو، جمال الاسبوع، ص۱۳۵.

7.. نجاشی، همان، ص۳۶.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49915
صفحه از 575
پرینت  ارسال به