371
زیدیه و حدیث امامیه

راوی ۸ راوی توثیق صریح دارند،۱ ۲ راوی مدح شده‌اند۲ و بقیه افراد ناشناخته‌ای هستند که گاه تنها با نام کوچک یا شغلی که بدان اشتغال داشتند، شناسانده شده‌اند. سوید مولای محمد بن مسلم،۳ اسماعیل القصیر،۴ ابوعبداللّٰه بن محمد،۵ ابوالصباح مولى آل سام۶ و خلاد سندی پارچه‌فروش۷ از این دست راویان هستند. نکتهٔ قابل توجه آن است که تمامی راویانی که توثیق شده‌اند، ناشناخته‌اند و تنها نجاشی آنها را «ثقه» خوانده است که به نظر می‌رسد وی در این توثیق‌ها متأثر از ابن‌عقده است.

گفتنی است روایات برخی از راویانی که ابن‌شیبان کتاب‌هایشان را نقل کرده در منابع امامی دیده می‌شوند که همگی به نقل ابن‌عقده بازگو می‌شوند.۸ در برخی از این اخبار تاریخ املای حدیث ابن‌شیبان برای ابن‌عقده که از روی کتاب ابن‌شیبان صورت گرفته، مشخص شده است؛ از جمله چندین روایت به ماه شعبان سال ۲۷۳ق اشاره دارند.۹ در یک مورد نیز که در طرق نجاشی واقع شده، حدیث‌گفتن در سال ۲۷۹ق و از روی اصلی که ابن‌شیبان در اختیار داشته صورت گرفته است.۱۰ این سال‌ها می‌تواند در شناسایی تقریبی سال‌های زیست ابن‌شیبان سودمند باشد که به تولد یا مرگ وی تصریح نشده است.

از سوی دیگر یادکرد روایات راویانی که ابن‌شیبان به کتاب‌هایشان طریق داده نشان می‌دهد این کتاب‌ها به صورت مستقل یا لابه‌لای روایات ابن‌عقده باقی مانده‌اند و امامیه نیز نه‌تنها به طرق کتاب‌ها دسترسی داشته‌اند، بلکه شماری از آنها را در منابع

1.. ر.ک: نجاشی، ۷۵، ۲۳۳، ۲۷۹، ۲۸۸، ۳۲۵، ۳۶۶، ۴۳۷، ۴۶۰.

2.. همو، ۱۸۳، ۴۲۸.

3.. همو، ۱۹۲.

4.. طوسی، الفهرست،۵۲.

5.. همان، ۲۷۵.

6.. همان، ۲۸۰.

7.. طوسی، الفهرست، ۶۶.

8.. برای نمونه ر.ک: مفید، الامالی، ۳۹ و ۱۷۲؛ طوسی، الامالی، ۱۹۳ و ۲۴۷.

9.. برای نمونه ر.ک: نعمانی، ۷۳، ۱۲۸، ۱۳۴.

10.. نجاشی، ۲۸۶.


زیدیه و حدیث امامیه
370

هرگاه ابن‌عقده در طرق نجاشی از یحیی بن زکریا نام می‌برد، وی را یحیی بن زکریا بن شیبان می‌خواند و هرگاه محمد بن جعفر رزاز (۲۳۳-۳۱۳ ق)، دایی ابوغالب زراری، از وی در اسناد کتاب‌های نجاشی یاد می‌کند، او را یحیی بن زکریا لؤلؤی می‌نامد. بدین ترتیب نجاشی به کتاب یحیای اول و طوسی به کتاب یحیای دوم طریق داده‌اند. به همین دلیل شوشتری و ابطحی اصفهانی برآن‌اند که این دو راجع به یک نفر هستند که هر رجالی او را با یک نام خوانده است.۱

در بیشتر کتاب‌هایی که ابن‌شیبان نقل کرده، محمد بن جعفر نحوی که همان ابن‌بطه است، راوی ابن‌عقده شده و از این جهت شباهت و همانندی بین اسناد دو یحیی بن زکریا دیده می‌شود. طرق این کتاب‌ها وجوه اشتراکی دیگری هم دارند. ازآنجاکه بیشتر این محدثان ساکن کوفه بودند، هر دو طریق را می‌توان کوفی دانست. حتی نجاشی به‌صراحت این طرق را کوفی می‌خواند؛ او برای اسناد دادن به یک کتاب از دو طریق قمی‌ها و کوفی‌ها یاد می‌کند و سپس سند ابن‌عقده را کوفی می‌داند.۲ بیشتر نویسندگان این کتاب‌ها راویان کوفی هستند و معمولاً راوی یا ناقل امام صادق علیه السلام و امام رضا علیه السلام محسوب می‌شوند.۳ با وجود این اشتراکات احتمال یکسان نبودن آن دو با توجه به راویان و انسابِ همیشه متفاوت، بیشتر است.

یحیی بن زکریا لؤلؤی در طریق نقل کتاب‌های ۱۷ راوی نجاشی قرار دارد و در سند ۱۴ کتاب محمد بن جعفر رزاز و پس از آن ابوغالب زراری راوی است.۴ یحیی بن زکریا بن شیبان نیز کتاب‌های نزدیک به ۲۰ راوی را برای نجاشی و طوسی گزارش کرده که همهٔ آنها را، جز یکی،۵ ابن‌عقده از وی نقل کرده است.۶ از میان این ۲۰

1.. شوشتری، ج۱۱، ص۴۹؛ چون آثار رجالی ابطحی به تمامی و كامل چاپ نشده است برخی نظرات رجالی وی را می‌توان در حواشی تحقیق و تصحیح او بر كتابهای رجالی نخستین دید؛ از جمله دربارهٔ اتحاد یحیی بن زكریا ر.ک: ابوغالب زراری، رسالة فی آل اعین، ۳۷۰، پاورقی.

2.. نجاشی، ۱۸۳.

3.. برای نمونه ر.ک: همو، ۲۲۳، ۲۷۸، ۱۶۵، ۳۶۶، ۴۳۷.

4.. برای نمونه ر.ک: نجاشی، ۲۳۸، ۲۶۷، ۳۱۵ و... .

5.. نجاشی، ۵۱.

6.. برای نمونه ر.ک: همو، ۱۵، ۷۵، ۱۵۳، ۱۵۴ و... .

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49917
صفحه از 575
پرینت  ارسال به