369
زیدیه و حدیث امامیه

حمران بین دو راوی مشترک است: یکی نهدی بزاز و کوفی که نجاشی وی را توثیق کرده و با واسطهٔ ابن‌عقده به کتاب‌هایش طریق داده است؛۱ دیگری محمد بن حمران بن اعین که فردی مهمل است. حسین بن ابی‌علاء نیز اصلی داشته و به گفتهٔ نجاشی، ابن‌عقده نسب وی را ذکر کرده و به کتاب‌هایش طریق داده است.۲ کلیب بن معاویه نیز از راویان امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام است۳ و بسیار بعید می‌نماید که زکریا مستقیم از وی حدیث نقل کرده باشد. از این داده‌ها برمی‌آید که اساتید زکریا بن شیبان حداقل در منابع امامی شناخته‌شده و برجسته نبوده‌اند و ازآنجاکه نجاشی در شرح‌حال بیشتر اینان از ابن‌عقده نقل می‌کند، درمی‌یابیم که منشأ این اطلاعات دربارهٔ یحیی بن زکریا و پدرش کسی جز ابن‌عقده نیست. بنابراین این راویان نزد ابن‌عقده یا هم‌فکرانش، یعنی زیدیه، شناخته‌شده بوده‌اند.

مؤید این نظریه این است که تنها نجاشی یحیی و زکریا (پدر و پسر) را معرفی می‌کند و به احتمال قوی منبع اطلاعات او ابن‌عقده است که در طریق کتاب‌های یحیی حضور دارد. افزون بر آن، در همهٔ احادیثی که منابع حدیثی امامیه از یحیی بن زکریا بن شیبان نقل کرده‌اند، ابن‌عقده راوی است. حتی در موارد اندکی هم که منابع حدیثی یا رجالی اهل سنت از یحیی بن زکریا یاد کرده‌اند، او را به واسطهٔ ابن‌عقده می‌شناسند و او را راوی یا مروی عنه رجالی مورد نظرشان معرفی می‌کنند.۴

تلاش برای شناسایی و معرفی بیشتر یحیی بن زکریا بن شیبان که تأثیر قابل توجهی در انتقال کتاب‌های محدثان نخستین کوفی به منابع امامیه داشته سبب شده رجال‌شناسان معاصر، وی را با یحیی بن زکریا لؤلؤی یکی بدانند. یحیی بن زکریا لؤلؤی را تنها طوسی معرفی کرده و به کتابش طریق داده است.۵

1.. همان، ص۳۵۹.

2.. همان، ص۵۲.

3.. همان، ص۳۱۸؛ طوسی، الفهرست، ص۱۲۸.

4.. برای نمونه ر.ک: دارقطنی، العلل، ج۵، ص۳۵؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۵۱ و ج۷، ص۱۸۵؛ ابن‌ماكولا، إكمال الكمال، ج۱، ص۳۷۶ و ج۲، ص۳۱۵.

5.. طوسی، الفهرست، ۲۶۴.


زیدیه و حدیث امامیه
368

جز ابن‌عقده، ابوزید عیسی بن محمد علوی نیز از زیدیه‌ای است که از محمدی بسیار حدیث نقل کرده است.۱ افزون بر آن برادر جعفر محمدی، محمد بن عبدالله، را از زیدیه برشمرده‌اند۲ که جعفر از وی روایات بسیاری نقل کرده است.۳

نوادگان جعفر و برادرش محمد همگی از بزرگان زیدی بودند که گاه از حضور آنان در ایران هم سخن گفته ‌شده است.۴ از نامدارترین این افراد زید بن جعفر علوی محمدی (۳۷۰-۴۴۸ق) از نوادگان جعفر است که خطیب بغدادی وی را دیده و از او حدیث شنیده است.۵ علی بن ناصر علوی (۴۴۱-۵۰۶ق) نیز نوادهٔ برادرش محمد است که حدیثی دربارهٔ مسح خفین نقل می‌کند که منابع اهل سنت آن را گزارش کرده‌اند.۶ همچنین محمدی روایاتی از راویان زیدی نقل کرده که بیشتر به مفاهیم زیدی نزدیک‌اند و معمولاً موضوع آنها فضایل علی علیه السلام است.۷ او از برجسته‌ترین راویان نخستین زیدی همچون ابوخالد واسطی و مسعدة بن صدقه با واسطه روایت دارد.۸

ابوعبداللّٰه یحیی بن زکریا بن شیبان کندی علّاف (زنده در ۲۷۹ق)

یحیی بن زکریا را تنها نجاشی معرفی کرده و او را استادی ثقه، راست‌گو و بی‌طعنه خوانده است که از پدرش حدیث نقل کرده است. پدر او نیز راوی کسانی چون حسین بن ابی‌علاء، محمد بن حمران، کلیب بن معاویه و صفوان بن یحیی است.۹ به جز صفوان، بقیهٔ این افراد چندان شناخته‌شده نیستند و حتی توثیق هم نشده‌اند. محمد بن

1.. برای نمونه ر.ک: ابوعبداللّه علوی، الجامع الكافی، صص۴۸۶، ۵۲۵.

2.. مفید، الامالی، ص۱۱۷.

3.. برای نمونه ر.ک: مفید، همان، ص۵۴؛ ابن‌أخی میمی الدقاق، الفوائد، تحقیق نبیل سعدالدین جرار، ریاض: دار اضواء السلف، ۲۰۰۵م، صص۲۱۱، ۲۱۲.

4.. ر.ک: رافعی، التدوین فی أخبار قزوین، ج۲، ص۳۷۷.

5.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۴۵۲.

6.. در تاریخ تولد و درگذشت علی بن ناصر بین سمعانی و ابن‌نجار اختلاف است؛ ر.ک: سمعانی، الانساب، ج۵، ص۲۱۸؛ ابن‌نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۵۰.

7.. برای نمونه ر.ک: ابن‌عساكر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، صص۵۰، ۴۱۷، ۱۴۶.

8.. ابوعبداللّه علوی، الجامع الكافی، ص۱۴۸، ابوطالب هارونی، تیسیر المطالب، ۱۲۳صص، ۲۷۴.

9.. نجاشی، همان، ص۴۴۲.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49423
صفحه از 575
پرینت  ارسال به