363
زیدیه و حدیث امامیه

در منابع امامی، زیدی و اهل سنت، دو کتاب فضائل علی علیه السلام و الولایة را بازسازی کنند؛ اما چون این تلاش‌ها بر اساس یک نسخهٔ اصل نیست، چندان قابل اعتماد به نظر نمی‌رسد.

کتاب‌های رجالی

مهم‌ترین کتاب‌های رجالی ابن‌عقده کتاب التاریخ و کتاب الرجال هستند. کتاب التاریخ عام و گسترده بوده و همهٔ راویان حدیث اهل سنت و شیعه و نیز اخبار این راویان را دربر داشته است؛ گرچه ابن‌عقده این کتاب را تمام نکرده است، بخش‌های زیادی از آن رواج یافته است.۱ این کتاب بیشتر از دیگر کتاب‌های ابن‌عقده مورد توجه و استفادهٔ رجالیان اهل سنت بوده است؛ آنان به‌ویژه در ذکر تاریخ درگذشت‌ها و اسامی و انساب محدثان از آن یاد کرده‌اند۲ و گاه با نام «تاریخ کبیر ابن‌عقده» بدان ارجاع داده‌اند.۳ آنان در رجال‌شناسی گاهی هم از کتاب دیگر ابن‌عقده اخبار أبی حنیفة ومسنده استفاده کرده‌اند.۴

کتاب الرجال در حقیقت اسامی راویان امام صادق علیه السلام بوده که به تصریح علامه حلی مشتمل بر چهارهزار راوی بوده و ابن‌عقده برای هر راوی روایاتی هم شاهد آورده است.۵ ابن‌طاووس این کتاب را داشته و روایتی از امام صادق علیه السلام حاکی از دیدگاه مثبت امام نسبت به قیام‌های سادات حسنی از آن نقل کرده است.۶ این هم شاهد دیگری است بر اینکه در این کتاب ابن‌عقده افزون بر ذکر اسامی راویان، روایات امام صادق علیه السلام و اقوال راویان را هم آورده بوده است. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهند ابن‌عقده شیوهٔ معرفی راوی همراه با

1.. طوسی، الفهرست، همان.

2.. برای نمونه ر.ک: خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۱۲۲.

3.. همان، ج۴، ص۷۷.

4.. ر.ک: ابن‌ماكولا، إكمال الكمال، ج۱، ص۳۱۶.

5.. حلی، خلاصة الاقوال، ص۳۲۲.

6.. ابن‌طاووس به نام ابن‌عقده اشاره نمی‌كند؛ اما كلبرگ بر آن است كه این همان كتاب رجال امام صادق علیه السلام و اثر ابن‌عقده است؛ ر.ک: كلبرگ، همان، ص۴۹۷.


زیدیه و حدیث امامیه
362

کتاب‌های اعتقادی

به جز کتاب‌های رجالی ابن‌عقده، «کتاب الولایة» نیز از وی به شهرت و کاربرد فراوان رسیده بود. در شرح‌حال حسین بن هارون بن محمد ضبی (۳۱۰-۳۹۸ق) آمده است که او سماع‌ها و اجازه‌های فراوانی داشته که همه جز دو کتابش از بین رفته است؛ یکی از آن دو کتاب الولایة ابن‌عقده است.۱ ابن‌طاووس (۶۶۴ق) هم این کتاب را در اختیار داشته و از آن نام ۹۵ صحابی را که راوی حدیث غدیر بوده‌اند، ذکر کرده است.۲ وی می‌گوید ابن‌عقده در این کتاب ۱۰۵ طریق برای حدیث غدیر گرد آورده است.۳ نسخهٔ ابن‌طاووس کهن و مشتمل بر دستخط شیخ طوسی بوده است.۴ ابن‌طاووس از دیگر کتاب‌های ابن‌عقده مثل تفسیر وی هم استفاده کرده که کلبرگ مطالب تفسیری منقول از آن را با تفسیر قمی و تفسیر عیاشی مقایسه کرده و شباهت‌هایش با این کتاب‌ها و تفرداتش را نشان داده است.۵

همچنان در منابع امامی به کتاب‌هایی از ابن‌عقده برمی‌خوریم که در فهرست نجاشی و طوسی از آنها یاد نشده است. برای نمونه کتاب أحادیث عن أبی‌العباس بن عقدة من مسائل علی بن جعفر در فهرست ابوغالب زراری یاد شده است.۶ همچنین ابوغالب کتاب وصیة النبی صلى اللّٰه علیه وآله وسلم لأمیرالمؤمنین علیه السلام را در اختیار داشته که ابن‌عقده به خط خود در پشت کتاب به ابوغالب زراری اجازهٔ روایت آن را داده بود.۷ شاید این کتاب همان الولایة باشد که با عنوانی دیگر خوانده شده است. یکی دیگر از این ‌کتاب‌ها فضائل علی علیه السلام است که در فهرست نجاشی و طوسی نیست.۸ گفتنی است برخی محققان کوشیده‌اند با گردآوری روایات پراکندهٔ ابن‌عقده

1.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۱۴۱.

2.. ابن‌طاووس، الطرائف، صص۱۴۰ به‌بعد.

3.. همان، ص۱۴۲.

4.. همان، ص۱۴۰ و نیز ر.ک: كلبرگ، همان، ص۲۸۵.

5.. كلبرگ، همان، ص۵۴۸.

6.. ابوغالب زراری، رسالة فی آل اعین، ص۶۵.

7.. همان، ص۸۴.

8.. ابن‌طاووس، الیقین، ص۱۸۰.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49600
صفحه از 575
پرینت  ارسال به