361
زیدیه و حدیث امامیه

«و اخباره» یا «و مسنده» را افزوده است.۱ همو در وصف کتاب السنن آورده است: «آن کتاب بزرگی است؛ چندان‌که گفته می‌شود آن را با چهارپا حمل می‌کنند و کسی همانند او آن را گرد نیاورده است».۲ افزون بر اینها، طوسی دو کتاب پایانی لیست نجاشی، یعنی «صلح الحسن ومعاویه» و «تفسیر القرآن»۳ را ذکر نکرده و در عوض خود دو کتاب «من روى عن فاطمهٔ علیها السلام من أولادها» و «یحیى بن الحسین بن زید واخباره» را به انتهای لیست افزوده است.۴ این اختلاف در پایان دو فهرست، شاید حاکی از افتادگی یا درهم‌شدگی فهرست کتاب‌های چند راوی با یکدیگر باشد.

تقسیم‌بندی موضوعی این ۲۷ کتاب نشان می‌دهد که ابن‌عقده به دانش رجال بیش از دیگر علوم حدیث پرداخته و ۹ کتابش تنها به همین موضوع اختصاص یافته است. او ۷ کتاب را هم برای طرق برخی احادیث مرتبط با امامت و ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام نگاشته است. همچنین در این مجموعه ۷ مسند و مجموعه احادیث نیز از روایات امام علی، امام زین‌العابدین، امام باقر علیهم السلام، زید بن علی، ابوحنیفه، عبداللّٰه بن بکیر و یحیی بن حسین بن زید دیده می‌شود.۵ از فهرست‌های نجاشی و طوسی برمی‌آید که ابن‌عقده در «فقه» و «کلام» وارد نشده و اثر قابل ذکری پدید نیاورده است. شاید دلیل این امر این باشد که این دو علم تعیین‌کنندهٔ مرزهای فرق بوده‌اند؛ درحالی‌که ابن‌عقده به فرقهٔ خاصی تعصب نداشته است؛ به گونه‌ای که اهل سنت و امامیه وی را به مذهب خود نزدیک می‌دیدند و چنان با بزرگان این هر دو گروه تعامل داشته که در بیشتر موارد آنان وی را خودی می‌پنداشته‌اند. ابن‌غصائری، نجاشی و طوسی نیز تصریح دارند: «اصحاب ما (امامیه) از آن روی که ابن‌عقده با آنان درآمیخته بود و بسیار از آنها و برای آنها اصول امامی را نقل می‌کرد، وی را در شمار آوردند و ذکر کردند».۶

1.. طوسی، همان، ص۷۴.

2.. همان، ص۷۳.

3.. نجاشی، همان.

4.. همان، ص۷۴.

5.. نجاشی، همان؛ طوسی، همان.

6.. ابن‌غضائری، همان، ص۱۱۱؛ نجاشی، همان، ص۹۴؛ طوسی، الفهرست، ص۷۳؛ همو، الرجال، ص۴۰۹.


زیدیه و حدیث امامیه
360

عموم مردم هماهنگی بیشتری پیدا کرده بودند و از جمله با مجامع حدیثی و علمی اهل سنت مناسبات بیشتری داشتند؛ درعین‌حال به سبب داشتن باور اولیهٔ شیعی با امامیه هم در ارتباط بودند.

در سدهٔ چهارم و پنجم هجری شیخ مفید جارودیه را می‌شناخته که رساله‌ای دربارهٔ آنها تدوین کرده است. از این رساله برمی‌آید که او جارودیه را از دیگر فرق زیدیه به امامیه نزدیک‌تر می‌دانسته است.۱ شاید نجاشی و طوسی که هر دو از شاگردان مفید بودند، چون ابن‌عقده را به امامیه نزدیک می‌دیدند، او را به جارودیه منتسب کرده‌اند؛ زیرا جز این ‌دو هیچ یک از شرح‌حال‌نگاران، به‌ویژه از نویسندگان اهل سنت، که مفصل‌تر او را معرفی کرده‌اند، از جارودی بودن او سخن نگفته‌اند.

کتاب‌های ابن‌عقده

از میان‌ رجال‌شناسانِ شیعه و سنی تنها نجاشی و طوسی کتاب‌های ابن‌عقده را فهرست کرده‌اند. این دو ۲۷ کتاب برای وی نام برده و گفته‌اند اینها تنها بخشی از مجموعه کتاب‌های اوست.۲ به نظر می‌رسد این دو رجالی‌ امامی، بنابر شرطی که داشته‌اند، تنها کتاب‌های راویان و محدثان امامی یا دربارهٔ امامیه را یاد کرده‌اند؛ پس احتمالاً کتاب‌های دیگر ابن‌عقده ارتباطی با موضوع امامیه نداشته است. برای نمونه دارقطنی از مستخرجات ابن‌عقده بر صحیح بخاری یاد کرده که امامی‌ها به آن اشاره‌ای ندارند.۳

دو فهرست نجاشی و طوسی از کتاب‌های ابن‌عقده با یکدیگر تطابق کامل ندارد. طوسی اسامی و ویژگی کتاب‌ها را با دقت بیشتری یادداشت کرده است. برای نمونه او به انتهای نام‌های «کتاب من روى عن أمیرالمؤمنین علیه السلام»، «کتاب من روى عن علی بن الحسین»، «کتاب من روى عن أبی‌جعفر»، «کتاب من روى عن زید بن علی» عبارت

1.. «المسائل الجارودیه» اثر شیخ مفید با تحقیق محمدكاظم مدیرشانه‌چی چاپ شده است. مفید در آن اشكالات جارودیه بر امامیه را پاسخ گفته و آن را به صورت گفت‌وگو میان دو فرقهٔ امامیه و جارودیه تنظیم كرده است.

2.. نجاشی، همان، ص۹۴؛ طوسی، الفهرست، ص۷۳.

3.. خطیب بغدادی، همان، ج۱۴، ص۳۵۴.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49627
صفحه از 575
پرینت  ارسال به