359
زیدیه و حدیث امامیه

نداشته تا در همه حال به آن پایبند باشد. ازاین‌رو در جلسات درس خود نیز بدان تصریح نکرده تا شاگردانش وی را با این ویژگی‌ها به یاد داشته باشند.

از سوی دیگر برخی ماجراهایی که از زندگی ابن‌عقده نقل کرده‌اند، نشان می‌دهد که او رویکردی سازش‌طلبانه و صلح‌گرایانه داشته است. برای مثال هنگامی که عمر بن یحیی علوی از نوادگان زید بن علی بر سر ریاست کوفه آهنگ جنگ داشت و برای آن نیرو جمع می‌کرد، ابن‌عقده برای جلوگیری از آتش‌‌افروزی جزوه‌ای مشتمل بر ۳۶ برگه نزد او برد که در آن احادیث صلهٔ رحم را گرد آورده بود.۱ ازاین‌رو به نظر می‌رسد او به طور کلی از اندیشه‌هایی که برای فرقهٔ جارودیه معرفی می‌کنند، فاصله گرفته بود. شاید ابن‌عقده بیشتر روحیه‌ای علمی و دانش‌دوست داشته و از باورهای زیدی تنها به فقه و میراث حدیثی زیدیان علاقه‌مند بوده است.

در این مسیر ابن‌عقده تفسیر ابوالجارود را نیز رونق داد؛ اما با اتکا به این هم نمی‌توان او را جارودی دانست، یا دست‌کم باید گفت جارودیانی که در روزگار ابن‌عقده می‌زیسته‌اند، از معیارهایی که فرق‌نگاران برای جارودیه معرفی می‌کنند، فاصله داشته‌اند. شاید هم مرز‌بندی‌های مور‌خان و نویسندگان کتب ملل و نحل برای باورها و اندیشه‌های زیدیه چندان مطابق با واقع نبوده و در عمل زیدیه این‌گونه قابل تقسیم به طایفه‌های خاص نبوده است. اگر بخواهیم ابن‌عقده را به یکی از فرق زیدیه منتسب و مرتبط بدانیم، به نظر می‌رسد او به بتریه نزدیک‌تر بوده است؛ زیرا بیشترِ بتریان از محدثان برجستهٔ کوفه بودند و همنشین مجالس اهل سنت هم می‌شدند؛ اما جارودیان، چنان‌که در کتاب‌های رجال و فرق‌نگاری شناسانده شده‌اند، افرادی جنگ‌طلب و اهل قیام بودند و کمتر دل‌مشغول نقل روایت بودند. شاید زیدیهٔ نخستین تا پایان قرن دوم چنین مرزبندی‌هایی داشته است؛ اما پس از جذب بتریه در اهل سنت، آنچه از زیدیه باقی مانده، که احتمالاً جارودیه بوده است، تنها در پاره‌ای اعتقادات فاصلهٔ خود را با امامیه و اهل سنت حفظ می‌کرده است. آنان با مذهب

1.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۲۲۰.


زیدیه و حدیث امامیه
358

تصریح شده که او مثالب برخی صحابه را می‌گفته است. ابن‌حیویه گفته است: «احمد بن محمد بن سعید ابن‌عقده در مسجد جامع براثی مثالب صحابه را املا می‌کرد».۱ بُراثا محله‌ای قدیمی در بغداد بوده که ابن‌کثیر آن را «معدن الرفض» خوانده‌۲ و احتمالاً شیعه‌نشین بوده است. بااین‌حال روایتی از ابن‌عقده در نکوهش صحابه نمی‌یابیم؛ جز آنکه گزارشی نشان می‌دهد او به‌شدت از معاویه بیزار بوده است. ابوجعفر دیمیری گفته است:

۰.من در سال ۳۲۳ق در کوفه ابوالعباس ابن‌عقده را دیدم و از او خواستم مجلس درسی که از دست داده بودم را برایم تکرار کند. او سر باززد؛ وقتی اصرارم را دید پرسید: از کدام شهر آمده‌ای؟ گفتم: از اصفهان. گفت: چرا در باطن مردم شهر شما دشمنی با اهل‌بیت رسول خدا نهفته است؟ گفتم: چنین مگو یا شیخ که اکنون در میان مردم اصفهان فقیهان و پرهیزکاران و فاضلان شیعی بسیار هست. گفت: شیعهٔ معاویه؟ گفتم: نه؛ به خدا سوگند تنها شیعهٔ ابوطالب‌اند و علی و فرزندانش را از چشم عزیزتر می‌دارند. پس ابن‌عقده آنچه را از آن مجلس از دست داده بودم برایم بازگفت.۳

زیدی جارودی

به طور کلی به نظر می‌رسد ابن‌عقده از شیعیانی بوده که به علی علیه السلام و خاندانش علاقه داشته است؛ اما حقانیت خلفا را نیز پذیرفته بوده و شاید متأثر از جریان رایج معتزلیان هم‌روزگارش بوده است که در کنار باور به خلفا به تفضیل علی علیه السلام هم معتقد بودند. به‌هرروی از روایاتی که ابن‌عقده نقل کرده برمی‌آید که وی از برخی اعتقادات نخستین جارودیه و گاه زیدیه دور شده بود. ابن‌عدی که از شاگردان ابن‌عقده بوده و از وی سماع داشته است، به اعتقاد زیدی وی اشاره‌ای ندارد و دربارهٔ او تنها گفته است: «کان مقدّما فی الشیعة».۴ به نظر می‌رسد که ابن‌عقده در باور زیدی خود تعصب

1.. همان، ج۵، ص۲۲۵.

2.. ابن‌كثیر، البدایة والنهایة، ج۱۱، ص۲۳۶.

3.. ابن‌منده اصفهانی، جزء ترجمة الطبرانی، ص۱۱.

4.. ابن‌عدی، همان، ج۱، ص۲۰۶.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49546
صفحه از 575
پرینت  ارسال به