355
زیدیه و حدیث امامیه

سنت است که مایل به تشیع و حب علی علیه السلام بوده و ابومعاویه و عایشه را دشنام می‌داده است.۱ اینها از نشانه‌های زیدیان بتری است؛ چنان‌که شهرستانی نیز او را از بتریان می‌داند.۲ از سوی دیگر وی از شاگردان حسن بن صالح بن حی بوده و در موارد بسیاری از آراء و عقاید استادش دفاع کرده است.۳

موسی بن قیس حضرمی (قبل از ۱۵۸ق) نیز از راویان پرروایت در منابع اهل سنت است که البته او را «رافضی» غالی خوانده‌اند.۴ سلمة بن کهیل (۱۲۲ق) را هم رجال‌شناسان امامی بتری دانسته‌اند.۵

با همهٔ اینها به نظر نمی‌رسد خبر بالا صحیح باشد؛ زیرا سفیان ثوری (۹۷-۱۶۱ق) به هنگام درگذشت سلمه ۲۵ ساله بوده و بسیار بعید است سلمه، که در آن زمان استادی کهن‌سال بوده، برای این جوانِ هنوز ناشناخته چنین ارج و قربی قائل شده باشد. پس احتمالاً اشکال این حدیث ناشی از موسی بن قیس است که رجال‌شناسان بدو مظنون‌اند.۶

به جز ابونعیم، وکیع بن جراح (۱۲۹-۱۹۷ق) نیز معروف به تشیع و نزدیکی به باورهای زیدی است که ابن‌عقده با واسطه از وی و نوادگانش روایت دارد.۷ سادات حسنی و علوی‌زادگان نیز از دیگر اساتید و راویان ابن‌عقده هستند که او روایات بسیار را به آنها مستند کرده است. در فصل نخست گفتیم که اگرچه نمی‌توان همهٔ خاندان حسن علیه السلام یا علوی‌زادگان را زیدی دانست، تاریخ قیام‌های زیدیه نشان می‌دهد آنان بی‌تردید با زیدیه روابط خوبی داشته‌اند و در بسیاری از این شورش‌ها آنان را همراهی کرده‌اند؛ به گونه‌ای که گاه حتی از امامان زیدی محسوب شده‌اند؛ پس می‌توان

1.. ر.ک: خطیب بغدادی، همان، ج۱۲، ص۳۴۶، ۳۴۷.

2.. شهرستانی، الملل والنحل، ج۱، ص۱۷۲.

3.. ر.ک: ابن‌سعد، الطبقات الكبرى، ج۶، ص۳۷۵.

4.. عقیلی، الضعفاء الكبیر، ج۴، ص۱۶۴.

5.. كشی، الرجال، ج۲، ص۵۰۵.

6.. عقیلی، همان.

7.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۲۰۲.


زیدیه و حدیث امامیه
354

کتابی به نام الولایة داشته که اسناد و روایات غدیر خم را دربر داشته و تا عصر ابن‌طاووس هم برجا بوده است.۱

اساتید و اسانید زیدی

دقت در اسناد روایات ابن‌عقده نشان می‌دهد که وی کوشیده بیشتر از اسناد زیدی استفاده کند؛ شاید به این دلیل که کتاب‌ها و روایاتی که نزدش بوده است، سرشار از این راویان بوده‌اند؛ به‌ویژه که او در کوفه بالیده و روایات شیعیان کوفی را به ارث برده است. ابن‌عقده حتی در نقل اقوال رجال حدیث هم از اسناد و منقولات زیدی استفاده کرده است؛ برای نمونه وی در مدح سفیان ثوری خبرش را با چنین سندی می‌آورد: «أخبرنا أحمد بن محمد بن سعید أخبرنا أحمد بن حسین بن عبدالملک أخبرنا أبونعیم قال: سمعت موسى بن قیس یقول: سمعت سلمة بن کهیل یقول: ـ وخرج من مسجده ـ ومعه سفیان الثوری، فقال: یا بنی هذا من ثور أطحل. وأنتم هاهنا لاتسألونی عن شئ»؛۲ (فرزندم؛ این مرد از ثور اطحل است و شما اکنون نباید از من [که همیشه اینجا هستم] چیزی بپرسید). سند این خبر کاملاً زیدی است. احمد بن حسین بن عبدالملک ابوجعفر اودی قصری مشهور به ابوشَمقمق، استاد ابن‌عقده است که در منابع رجالی امامی و اهل سنت از وی اخباری گزارش شده است. منابع امامی وی را که صاحب کتاب رجال بوده توثیق کرده‌اند۳ و منابع اهل سنت از او روایاتی در مدح شیخین و عثمان آورده‌اند که بر اعتقاد میانه‌اش دلالت دارد.۴ ازاین‌رو به ظن قوی می‌توان گفت ابوشمقمق از زیدیانی بوده که هم به تشیع و هم به برخی باورهای اهل سنت اعتقاد داشته است.

ابونعیم فضل بن دکین (۲۱۹ق) نیز وضعیتی مشابه دارد. او از مشایخ حدیث اهل

1.. ابن‌طاووس، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، صص۱۴۰ به‌بعد.

2.. ابن‌عدی، الكامل فى ضعفاء الرجال، ج۱، ص۸۴.

3.. ر.ک: نجاشی، همان، ص۸۰؛ طوسی، الفهرست، ص۲۳.

4.. طبرانی، المعجم الاوسط، ج۲، ص۳۵۰؛ دارقطنی، السنن، ج۱، ص۸۴؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۹۷.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49547
صفحه از 575
پرینت  ارسال به