351
زیدیه و حدیث امامیه

عمر و ابوبکر، روایاتی که تنها ابن‌عقده از وی نقل کرده، آمده است.۱

از دیگر سو، به نظر می‌رسد ابن‌عقده کوشیده به وجاده بودن احادیثش اشاره‌ای نکند. او روایاتی را از ابوجعفر محمد بن غالب ضبّی مشهور به تَمتام (۱۹۳-۲۸۳ق) نقل می‌کند؛۲ درحالی‌که ابن‌عقده به هنگام مرگ تمتام ۹ ساله بوده و بسیار بعید می‌نماید که ابن‌عقده در این سن همهٔ این روایات را خود از تمتام شنیده باشد و به احتمال قوی، او راوی واسطه بین خود و تمتام را انداخته یا بیشتر از آن، احتمالِ وجاده‌ای بودن اخبار او از تمتام مطرح است.

نقل فضایل

به جز آنچه گذشت، موضوع روایاتی هم که ابن‌عقده روایت می‌کرده، در بی‌اعتبار کردن او نقش بارزی داشته است. بیشتر روایاتی که از منابع اطلاعاتی مبهم و غیرموثق به او می‌رسیدند، دربارهٔ فضایل و مناقب بودند. هرچند به سبب باور زیدی ـ شیعی وی، اغلب اهل‌بیت علیهم السلام موضوع این احادیث بودند؛ اما ابوبکر و عمر و گاه عثمان هم از این برتری‌شماری بی‌بهره نبودند.

به‌هرروی آوازهٔ او به نشر چنین احادیث سستی سبب شد در روزگاران بعدی هم هر کس که قصد برساختن یا نقل روایتی در این زمینه داشت، از نام و اخبار ابن‌عقده یاری گیرد. روشن است که بیشتر راویان ضعیف و افرادی که فاقد صداقت و وثاقت در نقل اخبار بودند، از این شیوه پیروی می‌کردند. عباس بن عمر بن عباس مشهور به ابن‌مروان کلوَذانی (۴۱۴ق) از این دسته افراد است که خطیب بغدادی او را دیده است. خطیب پس از آنکه از جزوهٔ وی حدیث نوشته و از باورهای وی آگاه شده، او را «خبیث المذهب رافضی» خوانده و برگه‌هایی را که از جزوهٔ او نوشته بوده، پاره کرده است. به گفتهٔ خطیب، کلوذانی در پایان عمر ادعا می‌کرد که از قاضی محاملی حدیث شنیده و احادیث منکر فضایلی را که ابن‌عقده روایت می‌کرد، به محاملی

1.. برای نمونه ر.ک: ابن‌شاهین، فضائل فاطمه، ص۲۳؛ ابن‌عساكر، ج۳۰، ص۳۵۱.

2.. ر.ک: ابن‌عدی، همان، ج۲، ص۲۸۰.


زیدیه و حدیث امامیه
350

بسیاری را معرفی می‌کند و شرح‌حال می‌دهد که تنها آگاهی‌اش از هریک از آنها این است: «از مشایخ ابن‌عقده بوده» یا «ابن‌عقده از وی روایت کرده است». احمد بن عبداللّٰه بن صباح بن تمیم،۱ هارون بن عیسی مدائنی،۲ احمد بن عباس بغدادی،۳ اسحاق بن ابراهیم بن حاتم انباری۴ و شماری دیگر۵ این وضعیت را دارند که با وجود معلوم بودن اسامی کامل و حتی تعیین شهرشان افراد مجهولی هستند که هیچ کس جز ابن‌عقده از آنان یاد نکرده است. گفتنی است برخی احادیثی که ابن‌عقده از آنها نقل کرده نشان می‌دهد که آنها بر باور شیعی یا امامی هم نبوده‌اند تا به سبب اعتقادات خاص و شاذشان از سوی دیگران طرد شده باشند و تنها ابن‌عقده به آنان رو کرده باشد؛ برای نمونه نقلیاتی از ابوحنیفه۶ یا اخباری در حرمت متعه۷ از آنان نقل کرده است. به ساختگی بودن برخی از این افراد تصریح شده است.

یونس بن سابق یکی از این افراد است که ابن‌عقده از وی روایتی هم دربارهٔ پیشگویی ظهور دوازده امیر قریشی از پیامبر صلی الله علیه و اله نقل می‌کند.۸ دارقطنی این استاد ابن‌عقده را بیشتر می‌شناساند: «ابوالعباس بن عقده کتابی دربارهٔ مستخرجات بر صحیح بخاری می‌نگاشت و هرگاه راه بر او تنگ می‌شد و مخرجی نداشت، حدیث را از مردی به نام یونس بن سابق طریق می‌داد؛ درحالی‌که این یونس را نه کسی در دنیا می‌شناخت و نه کسی می‌دانست او کیست»۹. گفتنی است یونس بن سابق در منابع امامیه ناشناخته است و حدیثی ندارد؛ اما در منابع اهل سنت در فضایل فاطمه علیها السلام،

1.. خطیب بغدادی، همان، ج۴، ص۴۴۲.

2.. همان، ج۱۴، ص۲۸.

3.. همان، ج۵، ص۸۷.

4.. همان، ج۶، ص۳۸۲.

5.. برای موارد دیگر ر.ک: همان، ج۷، ص۴۰۸ و ج ۳، ص۲۹۷.

6.. همان، ج۴، ص۴۴۲.

7.. همان، ج۱۴، ص۳۵۴.

8.. همان.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49573
صفحه از 575
پرینت  ارسال به