337
زیدیه و حدیث امامیه

عیسی اشعری یا علی بن ابراهیم، آنها را گوشزد می‌کند.۱

گفتنی است کتاب‌هایی که برقی روایت کرده نیز خاص و منحصر در طرق او هستند و بیشتر از نویسندگان غیرامامی‌ یا شیعیان نزدیک به باورهای زیدی روایت می‌شوند. برای نمونه او مجموعه روایات یا کتاب‌های سادات حسنی، مثل حسن بن عبدالله،۲ عبدالعظیم حسنی،۳ و نیز علوی‌زادگانی چون ابوهاشم جعفری (۲۶۱ق)،۴ از نوادگان جعفر بن ابی‌طالب، را در مشیخهٔ صدوق روایت کرده است. ابوهاشم کسی است که پس از کشته شدن یحیی، از فرزندان زید، بر خلیفهٔ عباسی خرده‌گرفت و سال‌ها در زندان به سر برد.۵ همچنین در میان کسانی که برقی روایات یا کتابشان را در مشیخهٔ صدوق نقل کرده است، راویان غالی، ضعیف و متهم هم دیده می‌شوند: عمرو بن قیس ماصر را سردستهٔ مرجئه خوانده‌اند؛۶ محمد بن عبداللّٰه بن مهران را کذاب و غالی،۷ و جابر بن یزید جعفی، شریف بن سابق تفلیسی و فضل بن ابی‌قرهٔ سهندی را ضعیف۸ دانسته‌اند.۹

ب) زیدیانِ نزدیک به امامی

در بررسی تاریخی دلایل راهیابی روایات و کتاب‌های زیدیه به منابع امامی، از سدهٔ سوم محمد بن سنان و طبقهٔ پس از وی از جمله‌ قمی‌ها و برقی‌ها را معرفی و بررسی کردیم. در ادامهٔ این روند در پایان سدهٔ سوم و آغاز سدهٔ چهارم می‌توان از نقش برجسته و تأثیرگذار ابن‌عقده یاد کرد که بسیاری از اساتید امامی یا نزدیک به امامی،

1.. ر.ک: همان، ج۴، صص۴۴۸، ۴۶۸.

2.. همان، ج۴، ص۴۲۶.

3.. همان، ج۴، ص۴۶۸.

4.. همان، ج۴، ص۵۱۷.

5.. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۴۲۲؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۶۹.

6.. ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۳۹.

7.. نجاشی، همان، ص۳۵۰.

8.. همان، ص۱۲۸؛ ابن‌غضائری، همان، صص۶۸، ۸۴.

9.. صدوق، همان، ج۴، صص۵۳۱، ۵۲۵، ۵۱۹، ۴۲۵.


زیدیه و حدیث امامیه
336

دیدگاه متفاوت پنج محدث امامی: صفار، سعد بن عبدالله، احمد برقی، صدوق و مفید را دربارهٔ مراد و معنای «جدد» آورده و سپس نظر خود را بیان کرده است.۱ اما این خبر در المحاسن بدون توضیحات یادشده آمده است.۲ شاید ناسخان و راویان بعدی شرح و تفسیرهای برقی را از المحاسن پاک کرده‌اند، یا شاید این توضیحات به مجالس حدیث‌گویی برقی منحصر بوده و شاگردانش آراء و نظریات او را به هنگام املا و عرضهٔ احادیث کتابش یادداشت و منتقل کرده‌اند. از این نمونه‌ها باز هم یافت می‌شود؛ مثل نمونهٔ صدوق که خبری را از مسعده گزارش کرده و سپس در تفسیر آن از سخن برقی کمک گرفته است: «وجدت بخط البرقی رحمه اللّٰه أن الزبر هو العقل».۳ گواهی صدوق به دیدن خط و نوشتهٔ برقی در حالی است که این حدیث یا مشابه آن در المحاسن نیامده است؛ ازاین‌رو احتمال افتادگی‌هایی از احادیث و نوشته‌های این کتاب باز هم استوارتر می‌نماید.

گفتنی است صدوق در مشیخهٔ خود بیش از ۳۰ کتاب را با طرق برقی نقل می‌کند که بیشتر آنها را علی بن حسین سعدآبادی از برقی گرفته است. سعدآبادی را از اهالی کوههان طبرستان معرفی کرده‌اند که استاد کلینی و مؤدب (معلّم) ابوغالب زراری بوده است.۴ دربارهٔ او داده‌های بیشتری در دست نیست و از نظر رجالی فردی مجهول شمرده می‌شود. او راوی کتاب‌های برقی برای اساتید صدوق نیز هست.۵ بااین‌همه نوع سنددهی صدوق به کتاب‌هایی که برقی نقل کرده، نشان می‌دهد که وی تا حد ممکن می‌کوشیده که از طرق برقی دوری کند. صدوق کتاب پدر برقی، محمد بن خالد برقی، را به جای پسرش از صفار نقل می‌کند.۶ در مواردی هم وقتی از طریق برقی سخن می‌گوید، اگر طریق دیگری داشته باشد، به‌ویژه از سوی احمد بن محمد بن

1.. طوسی، تهذیب الأحكام، ج۱، ص۴۵۹.

2.. برقی، همان، ج۲، ص۶۱۲.

3.. صدوق، معانی الاخبار، ص۳۴۴.

4.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۲، ص۴۰۶.

5.. صدوق، كتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، صص۴۳۸، ۴۵۸.

6.. صدوق، همان، ج۴، ص۴۶۹.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49836
صفحه از 575
پرینت  ارسال به