335
زیدیه و حدیث امامیه

اشعری، برقی و همهٔ کوفیانی که در قم منزل گرفته بودند شامل این قاعده بوده‌اند. پس می‌توان احتمال داد که این حدیث در ایران و پس از روزگار طلحة بن زید ساخته شده و تنها در برخی نسخه‌های روایات طلحه موجود باشد. برای نمونه ابوسمینهٔ عربی که مدتی ساکن ایران شده بود، می‌تواند سازندهٔ این خبر باشد؛ زیرا او متهم به حدیث‌سازی است و روایات محمد بن سنان از طلحه را به محمد برقی رسانده که در بیشتر موارد تصریحی به نامش نیست. با پذیرش این احتمال می‌توان گفت چون طلحة بن زید راویان موثقی نداشته است، بعدها روایاتی در مجموعه اخبار وی داخل شده است، و از سوی دیگر خود او نیز روایاتی سست نقل می‌کرده که این افزوده‌های بی‌اساس در میان اخبار وی چندان دور از واقع نمی‌نموده است. این فرضیه را دربارهٔ ابوالجارود هم که راویان ضعیفی داشته می‌توان ادعا کرد؛ پیش‌تر به برخی از نمونه اخبار برساخته پس از عصر ابوالجارود اشاره کردیم.۱

رواج و نقل بیشتر روایات مسعده را شاید این‌گونه بتوان توضیح داد که حمیری، به طور خاص، عامل مهمی در گسترش روایات مسعده بوده است؛ زیرا او کل کتابی را که هارون بن مسلم از مسعده نقل کرده، در قرب الاسناد خود آورده است و چون اسناد حمیری از سوی خاندان ابوغالب زراری و قمی‌ها مورد استقبال واقع شده، روایات مسعده به طور کامل به منابع سدهٔ چهارم منتقل شده است. به زبان دیگر حمیری و قرب الاسناد وی، جریانی موازی و هم‌زمان با برقی و المحاسن را شکل داده بود. در این میان احادیث مشترک میان برقی و حمیری رواج بیشتری یافتند؛ چراکه محدثان به حمیری و کتابش عنایت و توجه بیشتری داشتند.

از سوی دیگر مطالعهٔ این روایات و اسناد نشان می‌دهد برقی دربارهٔ روایاتی که در المحاسن نقل کرده توضیح و تفسیرهایی هم داشته که در المحاسن منعکس نشده یا حذف شده‌اند. برای نمونه طوسی پس از گزارش خبر «من جدد قبرا أو مثل مثالا فقد خرج من الاسلام» (هر که قبری را نو کند یا تمثالی بسازد از اسلام خارج شده است)،

1.. ر.ک: فصل دوم، مبحث «موضوع روایات ابوالجارود و میزان صحت آنها».


زیدیه و حدیث امامیه
334

دقت در این آمار نشان می‌دهد در مورد همهٔ راویان جز مسعده، روایاتی که تنها برقی در المحاسن آورده و هیچ منبع دیگری گزارش نکرده است (روایات منحصر در المحاسن)، بیشتر از روایاتی است که به طور مشترک در المحاسن و دیگر منابع حدیثی امامی از این راویان آمده است. به عبارت دیگر متفردات المحاسن از این راویان بیش از مشترکاتش با دیگر منابع امامی است. بدین ترتیب شمار زیادی از روایات راویان زیدی که برقی در کتابش نقل کرده است، به منابع دیگر امامی در سده‌های بعد راه نیافته است. برای نمونه از ۱۵ خبری که برقی از طلحة بن زید آورده، ۸ خبر را نه کلینی گزارش کرده است و نه صدوق. گویا این محدثان به ضعف متن یا بی‌اعتباری آن باور داشته‌اند که آن را ذکر نکرده‌اند. شاید هم در طرق احمد بن محمد بن عیسی و علی بن ابراهیم و دیگر قمی‌ها، غیر از برقی، از آنها نشانی نیافته‌اند و انفراد برقی در این اخبار را برای نقلشان ناکافی دیده‌اند. شاید هم ذکر آن خبر را در مباحث ضروری ندانسته‌اند یا در بدبینانه‌ترین حالت می‌توان گفت شاید این روایات در نسخهٔ المحاسن موجود در روزگار کلینی و صدوق نبوده و بعدها به این کتاب افزوده شده است.

محتوای برخی از این اخبار نیز به گونه‌ای است که محدثان، به‌ویژه محدثان ایرانی، نمی‌توانستند به آنها اعتماد کنند؛ برای نمونه این خبر طلحه را که برقی دو بار گزارش کرده است، هیچ یک از محدثان نیاورده‌اند: «علی علیه السلام می‌فرمود: این امت تا زمانی که لباس قوم عجم را نپوشیده وغذاهای آنان را نخورده، بهترین امت خواهند بود؛ اما اگر چنین کنند خداوند به خواری دچارشان می‌کند».۱ گویا راوی یا صادرکنندهٔ خبر از هم‌زیستی عرب‌ها و ایرانیان نگران بوده و می‌ترسیده است که ایرانیان بر آداب و رسوم عرب‌ها تأثیر بگذارند و فرهنگ عربی از میان برود. به نظر می‌رسد این دغدغه بیشتر برای عرب‌های ساکن ایران مطرح بوده است که پدرانشان از عراق و حجاز به ایران کوچیده و همنشین ایرانی‌ها شده بودند؛ در این صورت خاندان

1.. برقی، همان، ج۲، ص۴۱۰، ۴۴۰.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49771
صفحه از 575
پرینت  ارسال به