331
زیدیه و حدیث امامیه

می‌کند و گاه صدوق به طریق وی از اخبار برقی یاد می‌کند.۱ به نظر می‌رسد هم‌تباری و خویشاوندی در انتخاب طرق و انتقال روایات بیش از عوامل دیگر تأثیر داشته است.

شاید به همین دلیل است که روایات علی بن ابراهیم، با وجود وثاقت و بزرگی او، چندان گسترش نیافت؛ چون او خاندانی نداشت که، چون اشعری‌ها، روایاتش را حفظ کنند و بگسترند. شاید ابهام دربارهٔ وثاقت پدرش ابراهیم بن هاشم و ناشناخته بودن او سبب شد که از روایات او کمتر از روایات احمد بن محمد بن عیسی استقبال کنند. گفتنی است این تحلیل‌ها و یافته‌ها تنها بر اساس روایات طلحة بن زید انجام شده که در سه طریق صدوق، نجاشی و طوسی از برقی و پدرش نشانی نیست و احمد بن محمد بن عیسی نیز در طریق صدوق به روایات طلحه حضور دارد. بنابراین دامنهٔ جست‌وجو را وسیع‌تر کرده، روایات غیاث بن ابراهیم را نیز بررسی می‌کنیم. در طریق طوسی به این روایات برقی حضور دارد و در مقابل، در طریق صدوق به آنها احمد بن محمد بن عیسی دیده می‌شود.

غیاث بن ابراهیم و قمی‌ها

برقی در المحاسن نزدیک به ۱۵ خبر از غیاث بن ابراهیم ذکر کرده است که ۷ روایت آن را کلینی، صدوق و طوسی آورده‌اند؛ اما در همهٔ موارد روایات را با سندی غیر از احمد بن محمد برقی و پدرش بازگو کرده‌اند. بدین ترتیب نویسندگان قمی ۸ روایت از میان روایات غیاث بن ابراهیم را که در المحاسن آمده است، وانهاده‌اند. کلینی و طوسی در ۵ خبر از ۷ روایت ذکرشده، به جای برقی از احمد بن محمد بن عیسی یاد کرده‌اند،۲ و صدوق در ۲ خبر از علی بن ابراهیم از پدرش و سعد بن عبداللّٰه اشعری از محمد بن حسین خطاب نقل کرده است.۳ موضوع همهٔ این اخبار مشترک با المحاسن، خوراکی‌ها و ظروف و آداب خوردن است. برای نمونه ذکر نام خدا هنگام آغاز

1.. برای نمونه ر.ک: صدوق، الامالی، صص۴۸۱، ۵۷۳، ۵۸۹، ۶۷۳ و....

2.. ر.ک: كلینی، ج۶، ص۲۷۳؛ برقی، المحاسن، ج۲، ص۳۹۸؛ كلینی، همان، ج۶، صص۲۹۶، ۳۱۸ و برقی، همان، ج۲، صص۴۰۳، ۴۵۰؛ كلینی، همان، ج۶، ص۲۹۳ و برقی، همان، ج۲، ص۴۳۴؛ كلینی، همان، ج۶، ص۳۸۵ و برقی، همان، ج۲، ص۵۷۸؛ طوسی، تهذیب الأحكام، ج۴، ص۱۹۸ و برقی، همان، ج۲، ص۴۹۱.

3.. صدوق، الامالی، ص۳۷۴؛ همو، ثواب الاعمال، ص۱۸۴ و برقی، همان، ج۲، ص۴۳۴.


زیدیه و حدیث امامیه
330

از طریق احمد بن محمد بن عیسی به طلحه برسانند. اگر دامنهٔ مطالعه را به کتاب کلینی محدود کنیم، چنین آماری از گردش احادیث طلحه نزد جریان‌های روایی قمی‌ها به دست می‌آید.

محدثان خاندان اشعری در بیشتر موارد از اسناد برقی دوری کرده‌اند و تنها سعد بن عبداللّٰه و احمد بن ادریس گاهی به وی سند رسانده‌اند.۱ در مقابل، محمد بن ابوالقاسم ماجیلویه که داماد احمد برقی بوده و از او علم آموخته است،۲ بیش از دیگران از برقی نقل

شاید سبب استقبال از روایات احمد بن محمد بن عیسی آن باشد که فرزندان و خاندان اشعری در قم و ری جایگاه والاتر و نفوذ بیشتری داشتند و محدثان و بزرگان برجسته‌ای از میانشان برخاستند و به طور کلی خاندانی اهل حدیث و نقل خبر بودند. دیگر آنکه بیشتر اینان اساتید مستقیم کلینی و صدوق بودند و ازاین‌رو اقوال و روایاتشان به طور گسترده‌تری نشر یافت. محدثان قمی چون محمد بن حسن صفار (۲۹۰ق) مولای خاندان اشعری،۳ سعد بن عبداللّٰه اشعری (۳۰۱ق)،۴ احمد بن ادریس اشعری (۳۰۶ق)،۵ و محمد بن یحیی عطار قمی،۶ که کلینی تقریباً تمامی روایات احمد بن محمد بن عیسی را از طریق وی گرفته است، از ثقات خاندان اشعری و استادان کلینی و صدوق بوده‌اند.

1.. همان، ص۳۵۴.

2.. برای نمونه ر.ک: صدوق، ثواب الاعمال، ص۲۲۷؛ همو، الامالی، ۹۳.

3.. نجاشی، همان، ص۳۵۳.

4.. همان، ۱۷۷.

5.. همان، ۹۲.

6.. گفتنی است اشعری بودن محمد بن یحیی قطعی نیست؛ هرچند خویی وی را اشعری می‌داند؛ ر.ک: معجم رجال الحدیث، ج۱۹، ص۳۳.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49899
صفحه از 575
پرینت  ارسال به