329
زیدیه و حدیث امامیه

«ینبت» دگرگون شده است.۱

در ۲ خبر از ۷ خبر مشترک میان برقی و کلینی، به جای برقی از «علی بن ابراهیم از پدرش» و «سهل بن زیاد» یاد می‌شود۲ که باز هم نشان می‌دهد نویسندگان و محدثان قمی در سدهٔ چهارم می‌کوشیده‌اند کمتر به سراغ برقی و اسنادش بروند. به نظر می‌رسد مجموعه احادیثی که برقی دست‌مایهٔ نوشتن المحاسن قرار داده است، در سده‌های سوم و چهارم در منطقهٔ قم و ری رایج بوده است. بنابراین نویسندگانی چون کلینی و صدوق دستی باز برای انتخاب طرق روایات داشتند و می‌توانستند صحیح‌ترین و بی‌‌اشکال‌ترین طرقی را که می‌شناختند برگزینند. ازاین‌رو آنان همان روایات برقی را با اسناد اشعری‌ها یا دیگر قمی‌ها به‌ویژه علی بن ابراهیم و پدرش به کار می‌بردند. کاربرد گاه‌به‌گاه نام برقی در اسناد نیز نشان می‌دهد که آنها به کتاب‌ها و احادیث برقی احاطه و اشراف داشته‌اند و وقتی که سند دیگری در دست نبوده، از اسناد او برای اسناددهی استفاده می‌کردند. در مواردی هم که روایتی از برقی می‌یافتند که در منابع دیگر نبود، آن را ذکر نمی‌کردند.

به افزوده‌های اخبار طلحة بن زید در المحاسن برقی نسبت به کتاب‌های صدوق و کلینی اشاره شد. برعکس، روایاتی نیز یافت می‌شود که این دو از برقی به طلحه سند رسانده‌اند و در المحاسن دیده نمی‌شود. نجاشی دربارهٔ المحاسن گفته است: «قد زید فی المحاسن ونقص».۳ داوری نجاشی درست به نظر می‌رسد؛ زیرا کلینی سه خبر را از برقی به طلحه سند می‌دهد که در المحاسن کنونی نیست و احتمال دارد از افتادگی‌های کتاب باشد.

به‌هرروی از این بررسی‌ها به دست می‌آید که با توجه به روایات طلحة بن زید در کتاب‌های کلینی و صدوق، هر دو نویسنده کوشیده‌اند اسناد را از غیر برقی‌ها و بیشتر

1.. ر.ک: برقی، همان، ج۲، ص۵۲۹؛ صدوق، علل الشرائع، ج۲، ص۵۷۵، ۵۷۶.

2.. برقی، همان، ج۲، ص۵۳۱؛ كلینی، همان، ج۴، ص۱۵۳ و برقی، همان، ج۲، ص۵۶۵؛ كلینی، همان، ج۶، ص۲۶۵.

3.. نجاشی، همان، ص۷۶.


زیدیه و حدیث امامیه
328

برقی کمتر به چشم می‌خورد.

برقی در المحاسن ۱۵ روایت از طلحة بن زید گزارش می‌کند که از میان آنها تنها ۷ روایت را کلینی و صدوق آورده‌اند. از این ۷ روایت نیز تنها ۲ روایتِ «أکل الطین یورث النفاق»۱ (گِل خوردن نفاق می‌آورد) و «العامل على غیر بصیرة کالسائر على غیر طریق، لایزیده سرعة السیر إلا بعدا»۲ (کنندهٔ ناآگاه همچون رونده در بیراهه است که شتابش در رفتن جز بر دوری‌اش نمی‌افزاید) را از خود برقی نقل کرده‌اند و در بقیهٔ موارد سندها از غیر برقی به طلحة بن زید می‌رسد.۳

در ۳ خبر از ۷ خبری که صدوق و کلینی همانند المحاسن آورده‌اند، راوی احمد بن محمد بن عیسی است. برای نمونه روایت «کان رسول اللّٰه صلى اللّٰه علیه وآله یعجبه أن یشرب فی القدح الشامی ویقول: هو من أنظف آنیتکم»۴ (پیامبر صلی الله علیه و اله نوشیدن در ظروف شامی را دوست داشت و می‌فرمود: اینها پاکیزه‌ترین ظرف‌ها هستند) را کلینی با نقل «محمد بن یحیى عن أحمد بن محمد عن ابن‌محبوب» چنین نقل کرده است: «کان رسول اللّٰه صلى اللّٰه علیه وآله یشرب فی الاقداح الشامیهٔ یجاء بها من الشام وتهدى إلیه صلى اللّٰه علیه وآله».۵ به‌قطع مراد از «احمد بن محمد» احمد بن محمد بن عیسی است؛ زیرا جست‌وجوی اسناد نشان داد که محمد بن یحیی عطار هیچ‌گاه با واسطهٔ احمد بن محمد برقی از حسن بن محبوب نقل نکرده است. همان‌گونه که مشخص است در متن دو روایت برخی الفاظ مشابه‌اند و انتهای دو خبر متفاوت است. این حکایت از دو مجرای نقل کاملاً مختلف دارد. در دیگر اخباری که برقی در المحاسن نقل کرده و صدوق و کلینی در کتاب‌هایشان ذکر کرده‌اند نیز همین نقل به معنا و تغییر واژگان دیده می‌شود؛ برای نمونه «تمور» به «نخل»، و «تنبت» به

1.. برقی، المحاسن، ج۲، ص۵۶۵.

2.. همان، ج۱، ص۱۹۸.

3.. كلینی، همان، ج۱، ص۴۳؛ صدوق، الامالی، ص۵۰۷؛ همو، كتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۰۱ و كلینی، همان، ج۶، ص۲۶۵.

4.. برقی، همان، ج۲، ص۵۷۷.

5.. كلینی، همان، ج۶، ص۳۸۵.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49978
صفحه از 575
پرینت  ارسال به