325
زیدیه و حدیث امامیه

عبدالرحمن بن ابی‌نجران یکی دیگر از واسطه‌های محمد بن سنان و محمد برقی است. نجاشی و طوسی با واسطهٔ محمد برقی به کتاب‌های وی طریق می‌دهند و او را از اهالی کوفه معرفی می‌کنند.۱ احمد برقی نیز او را «کوفی قمی» می‌خواند.۲ تصریح احمد برقی و روایت کتاب‌های ابن‌ابی‌نجران توسط محمد برقی نشان می‌دهد که وی نیز از کوفیانی است که در قم اقامت داشته و کتاب‌های خودش و افراد دیگر از جمله محمد بن سنان را به محمد برقی رسانده است.

گفتنی است عبدالرحمن بن ابی‌نجران راوی ثقه‌ای است۳ و صدوق به مجموعه روایات وی طریق داده است؛ اما آنها را با واسطهٔ احمد بن محمد بن عیسی و ابراهیم بن هاشم بازگفته است.۴ این انتخاب صدوق، که خود از اهالی ری و قم بوده است، نشان می‌دهد که وی کوشیده بیشتر اسناد و کتاب‌های محدثان را از راویانی غیر از برقی‌ها عبور دهد. شاید دلیل این امر آگاهی صدوق از ضعف پدر در روایت گفتن و کثرت نقل پسر از ضعفا بوده است. کلینی نیز روایات محمد بن سنان را به‌ندرت با واسطهٔ برقی‌ها سند می‌دهد.۵ در صدها خبری که او از محمد بن سنان نقل کرده،۶ بیشتر احمد بن محمد بن عیسی راوی و ناقل محمد بن سنان است و گاه که کلینی از طریق برقی به محمد بن سنان بهره می‌برد، آن را با طرق دیگر تقویت می‌کند.۷ به نظر می‌رسد کلینی هم که از مکتب قم برخاسته، با سستی طرق برقی به محمد بن سنان آشنا بوده است.

قمی‌ها

ابراهیم بن هاشم در اصل از مردم کوفه بوده که به قم رفته و در آنجا ماندگار شده است؛ چندان‌که او و پسرش علی به «قمّی» مشهور شدند.۸ نجاشی و طوسی از قول

1.. نجاشی، همان، ص۲۳۵؛ طوسی، الفهرست، ص۱۰۹.

2.. برقی، الرجال، ص۲۷.

3.. نجاشی، همان.

4.. كتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، صص۴۲۹، ۴۴۲، ۴۶۷، ۴۷۶.

5.. برای نمونه ر.ک: کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۸۶ و ج۶، صص۲۱، ۳۸۹.

6.. او فقط در جلد دوم الكافی ۱۰۴ روایت از محمد بن سنان گزارش كرده است.

7.. برای نمونه ر.ک: كلینی، همان، ج۶، ص۴۵۶.

8.. نجاشی، همان، ص۱۶؛ طوسی، الفهرست، ص۳۶.


زیدیه و حدیث امامیه
324

به دروغ‌گویی مشهور شده بود، به قم کوچید و مدتی نزد احمد بن محمد بن عیسی ماند تا آنکه در قم نیز به غلو مشهور شد. احتمالاً در این مدت او افکار و آراء خود و نیز احادیثی را که در کوفه رایج بوده بازگو کرده و اندیشه‌ها و باورهایش آشکار شده است. در این زمان برقی نیز به واسطهٔ او اخبار و کتاب‌های محدثان کوفه از جمله محمد بن سنان را برگرفته است.

بررسی آماری روایات محمد بن سنان در المحاسن، که بیش از ۹۰ خبر است، نشان می‌دهد در نزدیک به ۷۵( این اخبار، محمد برقی بی‌واسطه از محمد بن سنان نقل کرده است. گویا به دلایل یادشده او واسطه‌ای را میان خود و ابن‌سنان انداخته است. نمی‌توان با قطعیت حکم کرد که همهٔ این واسطه‌های افتاده «ابوسمینه» هستند؛ زیرا وی روایات محمد بن سنان را از دیگران هم نقل کرده است؛ هرچند تعداد افراد دیگر در مقایسه با ابوسمینه به اندازه‌ای کم است که می‌توان از آن چشم‌پوشی کرد.

یادکرد ابوسمینه نیز در کتاب المحاسن الگوی مشخصی دارد. در اوایل جلد اول بیشتر از «محمد بن علی» یا همان ابوسمینه یاد می‌شود و پس از صفحهٔ ۱۱۶ تا اواخر جلد دوم دیگر نشانی از واسطه‌گری او بین برقی و محمد بن سنان نیست و از صفحهٔ ۳۵۲ به‌بعد در چهار روایت باز هم از وی نام برده می‌شود. شاید راوی کتاب برقی یا برقی پسر که به سبب نقل از ضعفا به دردسر افتاده، این واسطهٔ مشهور به کذب را انداخته است.

از دیگر راویان میانهٔ محمد برقی و محمد بن سنان، حسن بن علی بن یقطین است که کسی از سفر وی به قم خبر نداده است؛۱ اما ابن‌غضائری از حضور پسر وی، قاسم، در قم یاد می‌کند و می‌گوید قمی‌ها او را به ارتفاع در مذهبش متهم کرده بودند.۲ احتمالاً همین پسر کتاب‌ها و اخبار پدرش را به محمد برقی منتقل کرده و باز هم به سبب مقبول نبودن قاسم یقطینی نزد قمیان از یادکرد نام وی نیز خودداری شده است.

1.. نجاشی به شرح‌حال او اشاره دارد؛ ر.ک: الرجال، ص۴۵.

2.. ابن‌غضائری، همان، ص۸۶.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 50042
صفحه از 575
پرینت  ارسال به