از ناقلان و اصحاب امام صادق علیه السلام هستند و بدین‌ترتیب محمد بن سنان یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین حلقه‌های اتصال راویان و روایات سدهٔ دوم و سوم است.

از جدول بالا می‌توان دریافت که بیشتر این راویان، افراد ناشناخته یا مجهولی هستند که تنها به واسطهٔ معرفی محمد بن سنان و گزارشی که او از کتاب‌هایشان داده، شناخته شده‌اند. برای نمونه ابوخالد قماط، که ابن‌عقده نام کوچک او را «کنکر» ذکر کرده، یکی از این افراد است که محمد بن سنان کتاب وی را نقل کرده^۱ و وضعیت نامعلوم و پوشیده‌ای دارد؛ تنها صاحب معالم دربارهٔ‌ او گفته است که «کنکر ابوخالد کابلى» از راویان امام زین‏العابدین علیه السلام بوده که احادیث عجیب و غریبى نقل مى‏کند و بسیارى از غلات خود را به او منتسب مى‏دانند.^۲ همچنین در روایتی آمده که وی بر باور کیسانیه و قائل به امامت محمد حنفیه بوده و بعد تغییر کیش داده است.^۳

راویان و صاحب‌کتابان دیگری هم هستند که نام کامل آنها مشخص نیست و با کنیه یا نام کوچک، لقب و یا شغلشان یاد شده‌اند و ازاین‌رو قابل شناسایی نیستند. ابوبدر،^۴ ابونمیر،^۵ نعمان رازی،^۶ سعید نقاش،^۷ بزیع مؤذن،^۸ حماد هسته‌فروش (نواء)^۹ و حارث نَمَدفروش (انماطی)^۱۰ از این گروه هستند.

است. طوسی همچنین تأکید می‌کند که از آن کتاب‌ها دوری جسته و طریقی که ارائه کرده مربوط به غیر از این مطالب غلوآمیز است.^۱

گزارش طوسی دربارهٔ فزونی کتاب‌های محمد بن سنان وقتی بیشتر تقویت می‌شود که طبق شمارش خویی، نزدیک به ۸۰۰ روایت در منابع روایی برجستهٔ امامی از «محمد بن سنان» به طور مطلق و بدون قید کنیه یا نسب نقل شده است.^۲ اگر همانند خویی بر این دیدگاه باشیم که محمد بن سنانی که طوسی در شمار اصحاب امام صادق علیه السلام یاد کرده از اشتباهات طوسی است^۳ و در حقیقت تنها محمد بن سنان زاهری در اسناد و رجال امامی حضور دارد، باید پذیرفت که ناقل همهٔ این روایات خود محمد بن سنانِ تضعیف‌شده و متهم به غلو است. شاید از همین رو برخی از رجال‌شناسان معاصر کوشیده‌اند دلایل ضعف و سستی محمد بن سنان را ردّ کرده، بر وثاقت و اعتماد بدو بیفزایند.

برای نمونه شوشتری بر این باور است که توجه و رویکرد غلات به محمد بن سنان نشانهٔ اعتقادات غالیانهٔ او نیست؛ بلکه چون وی، بنابر یک روایت، به «معضلات» دین آگاه بوده است، غلات اخباری را دراین‌باره به او نسبت داده‌اند. شوشتری حتی کوشیده سال‌مرگ ابن‌سنان را که نجاشی بدان تصریح دارد، باطل اعلام کند تا روایت محمد بن سنان از امام هادی (۲۵۳ق) و مژده‌دهی وی به این امام دربارهٔ مرگ عمر بن فرج رخجی (۲۳۳ق) درست از آب درآید.^۴ به‌هرروی با توجه به شمار فراوان روایات محمد بن سنان و تنوع موضوعی گسترده در این روایات، این تلاش‌ها قابل درک و پیش‌بینی‌پذیر است.

کتاب‌هایی که محمد بن سنان نقل کرده است

محمد بن سنان در منابع فهرست‌نگاری امامی، یعنی مشیخهٔ صدوق، الفهرست طوسی و الرجال نجاشی، کتاب‌های ۴۵ راوی را گزارش کرده است. این راویان بیشتر