305
زیدیه و حدیث امامیه

باید در صحت و درستی آنها تردید کرد. محمد بن سنان نقل می‌کند که پیش از سفر امام کاظم علیه السلام به عراق نزد او رفته و ایشان امامت پسرش علی الرضا علیه السلام و انکار برخی را به او خبر داده است. در ادامهٔ روایت پس از آنکه محمد بن سنان به حجیت این امام شهادت می‌دهد، امام کاظم پیش‌بینی می‌کند که وی دوران امامت محمد نوهٔ او را نیز درک خواهد کرد و محمد بن سنان را از شیعیانی می‌خواند که نامش در صحیفهٔ امام علی علیه السلام آمده است: «قد وجدتک فی صحیفهٔ أمیرالمؤمنین علیه السلام أما أنک فی شیعتنا أبین من البرق فی اللیلهٔ الظلماء».۱ این روایت کاملاً در جهت مدح و ثنای محمد بن سنان برساخته شده است؛ چنان‌که در پایان امام کاظم علیه السلام باز تأکید می‌کند که محمد بن سنان همدم و مایهٔ آرامش خاطر او و دو امام بعدی است و بر آتش حرام است که به محمد بن سنان آسیبی برساند.۲

در خبر طولانی دیگری که محمد بن سنان خود نقل می‌کند برای چشم‌درد از امام رضا علیه السلام کمک می‌خواهد و امام او را با نامه‌ای نزد پسرش ابوجعفر ثانی می‌فرستد. امام جواد علیه السلام با تکرار لفظ «ناج» درد او را بهبود می‌دهد. محمد در این روایت ابوجعفر علیه السلام را «شبیه صاحب فطرس» می‌خواند و سپس داستان «فطرس» را بازگو می‌کند که فرشته‌ای رانده‌شده بوده و با تماس بال‌هایش به گهوارهٔ امام حسین علیه السلام، بال‌ها دوباره روییده‌اند و او به جایگاه فرشتگان بازگشته است.۳

اینکه امام نهم کلمهٔ «ناج ناج» را تکرار می‌کند و محمد بن سنان وی را «فطرسیهٔ فطرسیهٔ» می‌نامد، در ماجرای متفاوت دیگری، جز چشم‌درد او، بازگو شده است؛۴ با وجود این، به نظر می‌رسد این داستان و جزئیاتش کمتر به واقعیت نزدیک است و این‌گونه ماجراها بیشتر خوراک باورهای غالیانهٔ غلات در سدهٔ سوم و چهارم بوده است. افزون بر آن، امام جواد علیه السلام در زمان حضور امام رضا علیه السلام در حجاز، دو یا سه

1.. همان، ج۲، ص۷۹۶-۷۹۷.

2.. همان، ج۲، ص۷۹۷.

3.. همان، ج۲، ص۸۴۹.

4.. همان، ج۲، ص۸۵۰.


زیدیه و حدیث امامیه
304

معرفی می‌کند.۱ از سوی دیگر در سه خبر جداگانه امام جواد علیه السلام از وفاداری صفوان و محمد بن سنان اعلام رضایت کرده، آنان را می‌ستاید.۲ در یکی از این سه روایت امام ابتدا آن دو را لعن می‌کند که با امام مخالفت کردند؛ اما پس از آنکه مخاطبان عوض می‌شوند، به دوستی با آنها امر می‌کند.۳ در سند این خبر احمد بن هلال عبرتائی (۱۸۰- ۲۶۷ق) حضور دارد که متهم به غلو است.۴

بر اساس سخن صفوان دربارهٔ بازگشت محمد بن سنان از اعتقاد غلو، رجال‌شناسان معاصر معتقدند که انحراف اعتقادی و باورهای غالیانهٔ محمد بن سنان در پایان عمرش از بین رفته است؛ اما ازآنجاکه صفوان ده سال پیش از محمد درگذشته است، مشخص نیست که محمد پس از صفوان باز هم به باور پیشین خود بازنگشته باشد. سه عاملی که از انحراف اعتقادی و اندیشه‌های غلوآمیز محمد بن سنان تا پایان عمرش حکایت می‌کنند عبارت‌اند از:

نقل فراوان راویان غالی از محمد و انتساب اقوال غالیانه به او.

حکم قاطعانهٔ رجالیان امامی به ضعف و غلو وی.

بدنامی محمد بن سنان که سبب دوری محدثان هم‌عصرش از نقل مستقیم روایات وی شده بود.

از برخی گزارش‌ها هم برمی‌آید که غالیان جایگاه والایی برای محمد بن سنان در نظر داشتند. برای نمونه از یک روایت دربارهٔ پیشگویی محمد بن سنان از تولد یک کودک مرده، چنین برمی‌آید که گویی او را دارای علم غیب می‌دانسته‌اند.۵

از سوی دیگر روایاتی که حاکی از قرب و منزلت خاص محمد بن سنان نزد سه امام کاظم، رضا و جواد علیهم السلام است، همگی به نقل خود محمد بن سنان هستند. ازاین‌رو

1.. همان.

2.. همان، ج۲، صص۸۴۹، ۷۹۲.

3.. همان، ج۲، ص۷۹۳.

4.. ابن‌غضائری، الرجال، ص۱۱۲.

5.. كشی، همان، ج۲، ص۸۴۹.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49890
صفحه از 575
پرینت  ارسال به