301
زیدیه و حدیث امامیه

بن سعید برابری می‌کند، اختلاط و غلو راه یافته است.۱ او هم، مانند نجاشی، ضمن بررسی روایات متعارض تهذیب و استبصار هشدار داده است که به روایات مختص به محمد بن سنان عمل نتوان کرد.۲

مفید نیز در دو نگاشتهٔ جداگانهٔ خود چند روایت را به سبب سستی ابن‌سنان رد کرده و از اجماع «عصابه» بر ضعف و غلو این راوی سخن گفته است.۳ درعین‌حال او هنگام یادکرد راویان ثقه و برجسته‌ای که نص امامت علی بن موسی الرضا علیه السلام را نقل کرده‌اند، از محمد بن سنان نیز نام می‌برد.۴ روشن است که به این توثیق نباید اعتنا کرد؛ زیرا «توثیق عام» مفید در برابر «تضعیف خاص» چند رجالی استواری ندارد. افزون بر آن، مفید رجالی نیست و نگاشته یا کتابی در علم رجال ندارد. به همین سبب در بررسی‌ها و نقدهای روایی هم بیشتر از رجال‌شناسان دیگر نقل و گزارش می‌کند و خود دراین‌باره‌ صاحب‌نظر نبوده است.

اگر سخنان و گزارش‌های سه رجالی را ملاک قرار دهیم، وضعیت رجالی و اعتقادی محمد بن سنان بی‌هیچ اختلافی ضعیف است؛ اما کشی روایات بسیاری دربارهٔ محمد بن سنان نقل کرده که هم شامل مدح او و هم در ذم اوست. بنابراین برای دستیابی به نتیجهٔ دقیق‌تر باید این روایات متعارض را نیز بررسی کنیم.

دو تن از محدثان امامی که نزدیک به سال‌های زیست محمد بن سنان زیسته‌ و احتمالاً وی را دیده‌اند، نقل و بازگو کردن روایات وی را به شاگردان خود اجازه نداده و خود نیز از آن پرهیز داشتند. از فضل بن شاذان (۲۶۰ق) دراین‌باره نقل کرده‌اند: «رُدّوا أحادیث محمد بن سنان وقال: لا أحل لکم أن ترووا أحادیث محمد بن سنان عنّی مادمتُ حیا».۵ فضل در نگاشته‌هایش نیز محمد بن سنان را یکی از دروغ‌گویان

1.. طوسی، الرجال، ص۳۶۴؛ همو، الفهرست، ص۲۱۹.

2.. طوسی، الاستبصار، ج۳، ص۲۲۳؛ همو، تهذیب الأحكام، ج۷، ص۳۶۱.

3.. ر.ک: مفید، جوابات اهل‌الموصل، ص۲۰؛ همو، المسائل السرویه، ص۳۸.

4.. همو، الارشاد، ج۲، ص۲۴۸.

5.. كشی، همان، ج۲، ص۷۹۶.


زیدیه و حدیث امامیه
300

شاید او تنها در پایان عمر به نابینایی دچار شده است.

گفتنی است طوسی از محمد بن سنان بن طریف در شمار یاران امام صادق علیه السلام هم یاد می‌کند و می‌افزاید وی برادر عبداللّٰه است.۱ آورده‌اند عبداللّٰه بن سنان از راویان ثقه و معتمد،۲ و پدرش سنان نیز از یاران امام باقر علیه السلام و صادق علیه السلام بوده است.۳ از سوی دیگر نجاشی تصریح می‌کند نسب کامل راوی مورد بحث در سدهٔ سوم، محمد بن حسن بن سنان زاهری است که در کودکی یتیم شده و چون با سرپرستی پدربزرگش، سنان، بزرگ شده به او منسوب است.۴ با توجه به این نکات باید گفت محمد بن سنان زاهری روزگار امام صادق علیه السلام را درک نکرده است. ضمن آنکه وی از محمد بن سنانی که برادر عبداللّٰه بن سنان بوده متمایز است. گفتنی است ازآنجاکه محمد به پدربزرگش منسوب است و نه پدرش، ضبط درست نام او این‌گونه است: «محمد ابن‌سنان».

وضعیت رجالی

هر چهار دانشمند رجالی امامی محمد بن سنان را تضعیف کرده‌اند. ابن‌غضائری وی را غالی و حدیث‌ساز وصف کرده است.۵ نجاشی به غالی بودن محمد اشاره ندارد؛ اما وی را به‌شدت ضعیف و غیرقابل اعتماد می‌داند؛ به گونه‌ای که معتقد است به تفردات وی نمی‌توان عمل کرد.۶ او در موارد دیگر نیز هنگام یادکرد طرقش، گاه که به نام محمد بن سنان رسیده به ضعیف بودن او اشاره کرده است؛ برای نمونه او میاح مدائنی را ضعیف می‌داند و دربارهٔ رسالهٔ میاح می‌گوید: «طریقها أضعف منها وهو محمد بن سنان».۷ طوسی در هر دو کتاب رجالی خود محمد بن سنان را ضعیف دانسته و بر آن است که در کتاب‌های بسیارش، که از نظر تعداد با کتاب‌های حسین

1.. ر.ک: طوسی، الرجال، صص۲۸۳، ۳۲۷.

2.. نجاشی، همان، ص۲۱۴؛ كشی، همان، ج۲، ص۷۱۰.

3.. طوسی، الرجال، صص۱۳۷، ۲۲۱.

4.. نجاشی، همان، ص۳۲۸.

5.. ابن‌غضائری، همان، ص۹۲.

6.. نجاشی، همان.

7.. نجاشی، همان، ص۴۲۵ و نیز ص۱۲۸.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49477
صفحه از 575
پرینت  ارسال به