برخورد تحقیرآمیز هشام برآشفت و جرقهٔ انقلاب زید از آنجا زده شد.۱ زید باآنکه ساکن و بزرگ‌شدهٔ مدینه بود، یارگیری و آغاز قیامش را در کوفه انجام داد. گویی آنجا پایگاه شیعیان خاص امام علی علیه السلام با اندیشه‌های التهابی و انقلابی بوده است.
سرانجام قیام زید به سبب عهدشکنی و گریز یارانش به شکست انجامید و او در محله کناسهٔ کوفه کشته و جسدش به دار آویخته شد.۲ اما بازماندگان این جنگ در بزرگداشت این نبرد و نکوداشت یاد زید بن علی بسیار کوشیدند و برخی مانند ابوالجارود خود فرقه و اندیشه‌ای خاص را بر اساس باورهای اولیهٔ زید بنا نهادند.
دربارهٔ هدف نهایی زید بن علی هم اختلاف است. بر اساس برخی روایات امامی زید مردم را به «الرضا من آل محمد» یعنی امام باقر علیه السلام فرا می‌خوانده۳ و امام صادق علیه السلام نیز قیام وی را تأیید کرده است.۴ در مقابل، منابع دیگر انگیزهٔ زید را از این شعار، جذب مردم به سوی خود برای چنگ‌اندازی به خلافت دانسته‌اند.۵ در منابع امامی روایاتی از امام صادق علیه السلام و حتی گاهی از امام باقر علیه السلام (۱۱۴ق)، که هشت سال پیش از قیام زید درگذشته است، نقل شده که زید را از این قیام بازداشته و پیمان‌شکن بودن کوفیان را به او یادآوری کرده‌اند.۶ البته در فصل‌های بعد خواهیم دید که بنابر برخی قراین شماری از این اخبار سال‌ها پس از پایان قیام و مشخص شدن نتیجهٔ آن ساخته و پرداخته شده‌اند.۷
به‌هرحال زید پس از امام حسین علیه السلام نخستین فرد از فرزندان امام علی علیه السلام بود که قیامی خونین داشت و حرکتش چنان تأثیرگذار بود که نحلهٔ فکری مستقلی را بنیان نهاد؛ تاجایی‌که قیام‌های مسلحانهٔ بعدی نیز با پیروی از او یا به نام او صورت
1.. همان، ص۹۱ به بعد؛ ابوالعباس حسنی، همان، صص۳۸۶-۳۸۸.
2.. ابوالفرج اصفهانی، همان، ص۹۴؛ ابوالعباس حسنی، همان، ص۳۹۷.
3.. ر.ک: صدوق، عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۲۲۵.
4.. برای نمونه ر.ک: كلینی، الكافى، ج۳، ص۲۱۵.
5.. فضیلت شامی، همان، ص۷۰.
6.. ر.ک:كلینی، همان، ج۱، ص۳۵۷؛ صدوق، همان، ج۲، ص۲۲۶؛ خزاز قمی، كفایة الاثر، ص۳۰۸.
7.. برای نمونه ر.ک: فصل پنجم، مبحث «امام صادق و قیام زید» به بعد.
