289
زیدیه و حدیث امامیه

دانشمند غیرامامی دیگر، حمید بن زیاد، انجام پذیرفته است.۱

بنابراین باید کتاب عباده را از آن دسته کتب زیدیه دانست که نزد منابع حدیثی امامیه مهجور مانده است. کلینی نیز خود شخصاً به روایاتی از کتاب وی دسترسی داشته که موارد اندکی از آنها را نقل کرده است؛ اما احتمالاً آن را منبع معتبر و درخور توجهی نمی‌دانسته که روایات بیشتری از آن نقل نکرده است. گفتنی است کلینی در ابتدای سند پس از استادش، ابوعبداللّٰه اشعری، تعبیر پوشیدهٔ «بعض اصحابنا» را می‌آورد که احتمالاً به موثق و مشهور نبودن راوی روایات اشاره دارد.

۱۹. احمد بن صبیح

از راوی وی یعنی حسن بن علی بن بزیع اطلاعات چندانی در دست نیست. تنها می‌دانیم که او در اسناد روایات زیدی۲ (به‌ویژه تفسیر فرات کوفی) و اهل سنت حضور دارد و در آنها ابن‌عقده راوی اوست.۳ ازاین‌رو می‌توان گفت احتمالاً سند زیدی است؛ زیرا راویان بعدی نیز در طرق نقل چندین کتاب دیگر زیدیه از جمله یحیی بن سالم فراء و عبداللّٰه بن زبیر قرار دارند. محمد بن حسین حفص خثعمی (۳۱۷ق) استاد مشترک راویان اهل سنت و شیعه، از جمله ابن‌عقده، است.۴ محمد بن هارون کندی را نیز نمی‌شناسیم. گفتنی

1.. نجاشی، همان، ص۳۰۴.

2.. برای نمونه ر.ک: فرات كوفی، التفسیر، صص۱۱۳، ۱۲۶، ۱۴۲، ۱۶۳، ۲۰۲ و...؛ نیز ر.ک: حسین بن اسماعیل جرجانی، الاعتبار وسلوة العارفین، ص۳۸۹، ش۴۷۸.

3.. دارقطنی، السنن، ج۲، ص۲۱۷.

4.. طوسی، الرجال، ص۴۴۲؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۳۱.


زیدیه و حدیث امامیه
288

هم اشاره دارد که یکی از آنها را ابن‌عقده ارائه داده و به نظر می‌رسد به سبب همین زیدی بودن طریق، کلینی آن را برنگزیده است.

از این اطلاعات می‌توان چنین برداشت کرد که کتاب و احادیث عبادة بن زیاد که احتمالاً در موضوع فضایل و سخنان علی علیه السلام بوده، در مجالس حدیث اهل سنت رواج داشته است؛ اما محدثان امامیه توجه چندانی به آن نداشته‌اند؛ زیرا غیرامامی بودن عباده برایشان روشن بوده است. عباده نیز از امامان شیعی هم‌عصرش چون امام کاظم (۱۸۳ق)، امام رضا (۲۰۳ق)، امام جواد (۲۲۰ق) و امام هادی (۲۵۳ق) علیهم السلام حدیثی نقل نکرده‌ است و این گویای آن است که او در مجالس شیعهٔ امامی رفت‌وآمد نداشته است.

می‌توان کم‌روایتی منابع روایی امامیه از احادیث عباده را بازتابی از کمیِ روایات او در منابع روایی زیدی دانست؛ زیرا در منابع زیدی تنها دو روایت از وی نقل شده که آنها نیز سندهایی کاملاً سنی دارند و به نقل از طبرانی (۳۶۰ق)، محدث برجستهٔ اهل سنت، هستند.۱ تنها استثنا محمد بن سلیمان کوفی است که، همانند کلینی در امامیه، یک روایت طولانی دربارهٔ فضل و برتری علی علیه السلام در مناقب امیرالمؤمنین نقل کرده۲ و با تقطیع آن، ۵ بار دیگر هم آن را گزارش کرده است.۳ به نظر می‌رسد اشتراک موضوع سبب شده است که این دو نویسندهٔ امامی و زیدی از کتاب عباده بهره ببرند.

از سوی دیگر به احتمال قوی و با توجه به موضوع روایات عبادة بن زیاد، وی از زیدیان جارودی نیست؛ بلکه بتری است؛ به همین دلیل است که ابن‌عقده در اعتباربخشی به روایات وی و کتابش و گسترش آنها نکوشیده است. ازآنجاکه ابن‌عقده یکی از مهم‌ترین پل‌های ارتباطی میان کتاب‌های زیدیه و امامیه است، این انفعال او در این زمینه موجب شد که در امامیه و حتی منابع زیدی از احادیث و کتاب عباده استقبال نشود. معرفی کوتاهی هم که نجاشی از عبادة بن زیاد و کتابش آورده، بر پایهٔ

1.. ر.ک: شجری، الامالی الاثنینیه، ص۵۲۲؛ همو، الامالی الخمیسیه، ج۲، ص۲۸۶.

2.. محمد بن سلیمان كوفی، مناقب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۲۴۹.

3.. همان، ج۱، صص۲۶۶، ۴۵۸، ۴۹۹ و ج۲، ص۲۹۲.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 50043
صفحه از 575
پرینت  ارسال به