285
زیدیه و حدیث امامیه

طوسی روایات فقهی عبّاد را که کلینی و صدوق پیش‌تر روایت کرده بودند، تکرار می‌کند و تنها سه روایت بر آنها می‌افزاید.۱ همهٔ این موارد به نقل از حسن بن محبوب از عبّاد گزارش شده‌اند. طوسی هفت روایت دیگر عبّاد بن صهیب را نیز با سندهایی متفاوت و اغلب ناشناخته در امالی نقل کرده است. در سه روایت سند با ابن‌غضائری،۲ و در دو روایت با ابوالمفضل شیبانی آغاز می‌شود.۳ راویان روایات ابن‌غضائری شناخته‌شده و مشهورند؛۴ هرچند متن روایات کاملاً شاذ و منفرد است. روایات شیبانی را منابع زیدیه نیز با استناد به محمد بن عمر مازنی گزارش کرده‌اند.۵ در هر دو دسته روایات، راویان بین طوسی و عبّاد بن صهیب از اهل سنت‌اند.

۱۸. عُبادة بن زیاد اسدی (۲۳۱ق)

ابراهیم بن سلیمان بن عبیداللّٰه نِهْمی از اهالی کوفه است که نجاشی و طوسی او را توثیق کرده‌اند؛۶ درحالی‌که ابن‌غضائری وی را به سبب نقل زیاد از ضعفا و نیز سستی در مذهبش تضعیف کرده است.۷ به نظر می‌رسد مراد ابن‌غضائری از ضعف مذهب ابراهیم بن سلیمان، غیرامامی بودن او باشد. بااین‌حال با توجه به موضوع کتاب‌هایش (مقتل امیرالمؤمنین) باید وی را از محبان و دوستداران علی علیه السلام به شمار آورد. ازاین‌رو احتمالاً وی در اعتقاد زیدی نیز با عباده هم‌نظر بوده است؛ زیرا

1.. ر.ک: طوسی، الاستبصار، ج۱، ص۴۲۴ و ج۴، ص۲۵۶؛ همو، تهذیب الأحكام، ج۷، ص۳۳۱.

2.. ر.ک: طوسی، الامالی، ص ۶۴.

3.. همان، صص۵۰۴، ۶۱۱.

4.. این راویان عبارت‌اند از: هارون بن موسی متوكل، محمد احمد بغدادی حكیمی (۳۳۶ق) و سفیان بن زیاد عقیلی . دو راوی آخر نزد اهل سنت مشهور و شناخته‌شده‌اند؛ ر.ک: مزی، تهذیب الكمال، ج۱۱، ص۱۴۸.

5.. ر.ک: محمد بن سلیمان كوفی، مناقب امیرالمؤمنین، ج۱، صص۳۵۹، ۴۶۰.

6.. نجاشی، همان، ص۱۸؛ طوسی، الفهرست، ص۳۸. گفتنی است ابن‌حبان نیز او را ثقه می‌داند؛ ر.ک: الثقات، ج۸، ص۸۶.

7.. ابن‌غضائری، الرجال، ص۴۱.


زیدیه و حدیث امامیه
284

گفت این سه روایت نیز در مجموعه کتاب‌های حسن بن محبوب راه یافته بوده‌اند و ازاین‌رو صدوق با اتکا به کتاب‌های حسن آنها را نقل کرده است، نه مرویات عبّاد از امام صادق علیه السلام. این فرضیه وقتی بیشتر تقویت می‌شود که می‌بینیم یکی از این روایات در کافی با الفاظ متفاوت و به صورت نقل به معنا گزارش شده است؛ گویا منبع کلینی و صدوق برای این روایت یکی نبوده است.۱ صدوق در دیگر مؤلفاتش دو روایت دیگر به نقل حسن محبوب از عبّاد گزارش می‌کند۲ و در همهٔ هشت روایت دیگری که از عبّاد نقل می‌کند، به طرق شاذ با راویان ناشناخته اسناد می‌دهد. برخی روایات الگوی معنادارتری دارند؛ زیرا سه روایت را نوادگان عبّاد بن صهیب به ارمغان آورده‌اند که دارای متن‌هایی سست و خدشه‌پذیرند؛۳ دو روایت را نیز راوی زیدی روایات عبّاد نقل کرده است۴ و هر دو در منابع زیدیه و اهل سنت تکرار شده‌اند.۵ این راوی محمد بن عمر مازنی استاد محمد بن منصور مرادی از مؤلفان زیدیه است.۶

طوسی: او به کتاب عباد با واسطهٔ حسن بن محبوب طریق می‌دهد. در این طریق محمد بن جعفر بن احمد بن بُطّه قرار دارد که بزرگ اهل ادب و فضل قم است؛ اما او را به تساهل در حدیث و معلق کردن اسانید با اجازه‌نامه‌هایش متهم کرده‌اند؛ تاجایی‌که نجاشی معتقد است در فهرستی که او روایت کرده غلط‌های بسیاری راه یافته است. ابن‌ولید نیز او را ضعیف و مخلط در اسنادش دانسته است.۷ در میان راویان، ابوالمفضل شیبانی بیش از دیگران احادیث و کتاب‌های ابن‌بطه را روایت کرده است.۸

1.. كلینی آورده است: «لا بأس بالنظر إلى رؤوس أهل التهامة والاعراب وأهل السواد والعلوج» (الکافی، ج۵، ص۵۲۴) و صدوق اینچنین: «لا بأس بالنظر إلى شعور نساء أهل تهامة والاعراب وأهل البوادی من أهل الذمة والعلوج» (كتاب من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۴۶۹).

2.. صدوق، الخصال، ص۱۲۷.

3.. همو، الامالی، ص۴۴۴؛ همو، الخصال، صص۱۸۹، ۵۱۱.

4.. همو، علل الشرائع، ج۱، ص۱۸۱.

5.. طبرانی، المعجم الكبیر، ج۲۲، ص۴۱۵.

6.. ر.ک: مرادی، کتاب الذکر، صص۶۹، ۲۶۳، ۲۸۷.

7.. نجاشی، همان، ص۳۷۲. طوسی به طبقه و كتاب‌های ابن‌بطه اشاره نكرده است.

8.. ر.ک: نجاشی، همان.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49539
صفحه از 575
پرینت  ارسال به