283
زیدیه و حدیث امامیه

بررسی اسناد

از مؤلفان قرن سوم تنها برقی به یک روایت عبّاد اشاره کرده که آن هم با سه واسطه به امام صادق علیه السلام می‌رسد.۱ احتمالاً این روایت از جمله روایات کتاب عبّاد بن صهیب از امام صادق علیه السلام نیست؛ زیرا از آنچه رجال‌شناسان گفته‌اند برمی‌آید که کتاب عبّاد در واقع شنیده‌هایش از امام بوده است. شاید نقل نکردن برقی و صفار از کتاب عبّاد را چنین بتوان توجیه کرد که مؤلفان هم‌عصر عبّاد بیش از مؤلفان بعدی از قدری بودن و بد‌نامی عبّاد خبر داشته‌اند، یا شاید هنوز کتاب عبّاد به رواجی که یک قرن بعد یافته، نرسیده بوده است؛ دست‌کم در مجالس درس و حدیث امامیه که چنین نبوده است. مؤلفان قرن سومی اهل سنت نیز چنین عمل کرده‌اند و هیچ حدیثی از وی در آثار حدیثی نیاورده‌اند.

کلینی: او یازده روایت از عبّاد بن صهیب نقل کرده است. در این میان به جز یک طریق که با نقل احمد بن عیسی عمری از عبّاد است،۲ بقیهٔ روایات به طریق طوسی (با نقل حسن بن محبوب) گزارش شده‌اند.۳ هفت مورد از این روایات فقهی است که برخی از آنها را صدوق و طوسی نیز گزارش کرده‌اند.

صدوق: وی باآنکه سه روایت از حسن بن محبوب از عبّاد بن صهیب در من لا یحضر نقل می‌کند،۴ در مشیخه‌اش طریقی به کتاب عبّاد ارائه نمی‌دهد. شاید بتوان

1.. برقی، المحاسن، ج۱، ص۲۹۳.

2.. كلینی، همان، ج۱، ص۴۹. این طریق زیدی به نظر می‌رسد؛ زیرا زیدیه نیز گاه روایات خود به عباد را از احمد بن عیسی عمری عبور داده‌اند؛ ر.ک: ابوطالب هارونی، همان، ص۶۸۱. افزون بر آن، روایت ابوطالب هارونی كه باز هم به امام صادق علیه السلام می‌رسد، دربارهٔ زید بن علی است و لحن امام دربارهٔ عمویش احترام‌آمیز است.

3.. ر.ک: كلینی، همان، ج۲، ص۲۷۶ و ج۳، ص۵۴۷ و ج۵، صص۲۸، ۲۳۸، ۵۲۴ و ج۶، صص۱۶۳، ۲۱۵ و ج۷، ص۲۰۸، ۲۳۹. گفتنی است تنها حسن بن محبوب و احمد بن محمد بن عیسی معمولاً از طریق طوسی ثابت هستند و بقیهٔ افراد راویان آشنا و متداول كلینی‌اند؛ افرادی همانند محمد بن یحیی، علی بن ابراهیم و پدرش. یكی از منقولات كلینی (علی بن إبراهیم عن أبیه ومحمد بن یحیى عن أحمد بن محمد بن عیسى جمیعا، الکافی، ج۷، ص۲۱۲) این احتمال را تقویت می‌کند كه تفاوت راویان بعد از حسن بن محبوب به سبب اختلاف منابع نبوده است؛ بلكه وی خواسته تعدد طرق یك روایت را با متفاوت كردن راویان نشان دهد.

4.. كلینی، همان، ج۳، ص۳۰۶ و ج۳، ص۴۶۹


زیدیه و حدیث امامیه
282

یک صحابی آموزش می‌دهد.۱ این ماجرا در اخباری دیگر با اسنادی کاملاً دگرگون به ابوهریره و امام علی علیه السلام می‌رسد.۲ احتمالاً بازگو کردن اخبار و سخنان نیکوی دیگران از زبان دیباج بر شمار روایات وی در طول تاریخ افزوده است؛ زیرا او به عنوان پسر امام صادق علیه السلام و نیز یک شورشگر هماره مورد توجه محافل زیدیه بوده است و آنان برای مشروعیت بخشیدن به باورهای خود از پیوند با او خودداری نکرده‌اند (گرچه مفید به‌صراحت وی را زیدی می‌داند). همین احادیث در چرخشی دیگر به منابع حدیثی امامیه بازگشته یا راه یافته‌اند و سبب شده‌اند که شمار روایات دیباج در کتاب‌های روایی پسین افزایش یابد. منابع روایی زیدی احادیث فراوانی از دیباج دربارهٔ فضایل علی علیه السلام گزارش کرده‌اند.۳ کتاب‌های تفسیری اهل سنت نیز از این روایات یاد کرده‌اند.۴

۱۷. عباد بن صهیب

هارون بن مسلم بن سعدان (زنده در ۲۴۰ق) راوی کتاب عبّاد و بسیاری دیگر از عامه و بتریه است۵ که پیش از این معرفی شد. هارون با امام حسن عسکری علیه السلام ملاقات داشته است.۶ حمیری کتاب را از هارون نقل کرده است. شایان ذکر است که احمد بن محمد بن یحیی معمولاً با واسطهٔ پسر حمیری از او نقل کرده است؛ بنابراین سند افتادگی دارد.

1.. مفید، الامالی، ص۲۲۹.

2.. ر.ک: طبرانی، الدعاء، ص۳۱۸؛ ابوطالب هارونی، تیسیر المطالب، ص۴۷۵.

3.. برای نمونه ر.ک: فرات كوفی، التفسیر، ص۴۱۳؛ محمد بن سلیمان كوفی، مناقب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۳۰۴.

4.. ر.ک: ثعلبی، الكشف والبیان عن تفسیر القرآن، ج۹، ص۳۴۸؛ حاكم حسكانی، شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۴۱؛ ابونعیم اصفهانی، طرق حدیث الأسماء الحسنى، ص۱۶۴.

5.. برای نمونه ابوعاصم نبیل (نجاشی، همان، ص۲۰۵)، ابراهیم بن رجاء (همان، ص۲۳)، حسین بن علوان (همان، ص۵۲)، مسعدة بن صدقه (همان، ص۴۱۵) و دیگران از این دسته افراد عامی یا بتری هستند.

6.. نجاشی، همان، ص۴۳۸.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49324
صفحه از 575
پرینت  ارسال به