فضایل علی علیه السلام و اهل‌بیت علیهم السلام یا سیرهٔ پیامبر صلی الله علیه و اله است.^۱

منابع اصلی امامیه خبری از دیباج گزارش نکرده‌اند. صدوق در عیون اخبار الرضا به‌ندرت روایاتی از دیباج آورده و بیشتر ضمن اخبار زندگی امام رضا علیه السلام از او نام برده است.^۲

با وجود این، در کتاب‌های امالی‌ امامی روایات بسیاری از دیباج نقل شده است. صدوق (۳۸۱ق)^۳ یک روایت، مفید (۴۱۳ق)^۴ سه روایت، و طوسی (۴۶۰ق)^۵ ۳۲ روایت از دیباج در امالی‌های خود آورده‌اند. سند این روایات معمولاً دارای الگوی ثابت و تکرارشونده است.

مفید از جعابی از ابن‌عقده با یک یا دو واسطه از دیباج و او از پدرش (امام صادق) نقل می‌کند؛ طوسی نیز در ۳۰ روایت از ابوالمفضل شیبانی و او به واسطهٔ دو راوی ثابت از دیباج نقل می‌کند. همهٔ روایات طوسی به پیامبر صلی الله علیه و اله می‌رسند و به نظر می‌رسد او آنها را از منبع یا کتابی املا کرده است که در آن احادیث دیباج به صورت موضوعی دسته‌بندی شده بوده است. به طور مثال ۴ روایت پیاپی دربارهٔ ازدواج و خواستگاری، ۵ روایت پشت سرهم دربارهٔ بخشش و دهش مال، و ۶ روایت آخر نیز سخنان یا فضایل علی علیه السلام است. احتمالاً طوسی از کتاب‌های ابوالمفضل شیبانی بهره برده و یک مجلس حدیث‌گویی خود را تنها به املای احادیث دیباج از کتاب شیبانی اختصاص داده است.

به احتمال قوی برخی روایات منسوب به دیباج ساختگی و بربسته‌اند؛ زیرا به حوادثی اشاره دارند که همان مطالب در روایات اهل سنت یا زیدیه‌ و با اسنادی کهن‌تر ذکر شده‌اند و ابوهریره یا افراد دیگر راوی آنهایند. به طور مثال مفید از دیباج روایتی نقل می‌کند که در آن پیامبر صلی الله علیه و اله‌ دعایی را برای در امان ماندن از فقر و بیماری به

که در مجالس اهل سنت و امامی رفت‌وآمد داشته منتقل کرده است و ابوالقاسم موسوی آن را همراه با دیگر کتاب‌هایی که از اساتید کوفی گرفته و مربوط به روایات امام صادق علیه السلام یا امام رضا علیه السلام بودند، به فردی امامی که در نقل روایت اعتبار کامل نداشته سپرده است. به‌درستی نمی‌توان گفت که چرا طوسی یا محدثان پیش از سدهٔ پنجم از کتاب دیباج استقبال یا استفاده نکرده‌اند؛ زیرا نشانهٔ تاریخی یا داوری‌ای دربارهٔ آن در دست نیست. به‌یقین طریق نجاشی تنها طریق کتاب دیباج نبوده است؛ زیرا مفید و طوسی در امالی‌های خود از طرق دیگر به روایات دیباج سند می‌دهند^۱ که نسبت به طریق نجاشی بیشتر شیعی است تا سنی، و البته ابن‌عقده، ابوالمفضل شیبانی، ابن‌جعابی و به طور کلی زیدیه در آن نقش پررنگ‌تری دارند.

بررسی اسناد

نجاشی تصریح کرده است که دیباج نسخه‌ای از پدرش امام صادق علیه السلام نقل کرده است.^۲ طبری نیز گفته است: «او از پدرش جعفر علم روایت می‌کرد و مردم سخنان وی را می‌نوشتند».^۳ ابوالفرج اصفهانی هم به محدث بودن دیباج و نقل بیشتر از پدرش اشاره کرده و افزوده محدثان برجسته از وی حدیث گفته‌اند.^۴ به نظر می‌رسد منظور ابوالفرج از محدثان برجسته، محدثان زیدیه است؛ زیرا احمد بن عیسی بن زید (۲۴۷ق) از دیباج روایت نقل کرده است.

از سوی دیگر «سهمی» در تاریخ جرجان شمار فراوانی از روایات دیباج را گرد آورده و گویی مسندی از احادیث وی فراهم کرده ‌است. بیشتر این احادیث به دیباج، محمد بن جعفر بن محمد بن علی علیه السلام، منتهی می‌شود و او با تعبیر پوشیدهٔ «عن أبیه عن آبائه عن رسول اللّه» سند را به پیامبر صلی الله علیه و اله و گاه به امام علی علیه السلام می‌رساند. موضوع این احادیث که گاه درون‌مایهٔ سنی، و گاه مضمونی زیدی و شیعی دارند، بیشتر