269
زیدیه و حدیث امامیه

ابوالعباس محمد بن جعفر بن محمد بن حسن قرشی رزاز (۲۳۳-۳۱۳ق) از محدثان و فهرست‌نگاران شیعی است. خاندان وی از محدثان و بزرگان بوده‌اند؛ همان‌گونه که وی دایی پدر ابوغالب زراری (۳۶۸ق) است.۱ احمد بن محمد بن محمد ابوغالب زراری (۲۸۵-۳۶۸ق) از نسل زرارة بن اعین است و دربارهٔ خاندان اعین و نیز طرقی که به کتاب‌های او داشته رساله‌ای نگاشته است.۲

بررسی اسناد

سعید بن خثیم از جنگجویان زیدی است که در همهٔ شورش‌های زیدی عصر خود شرکت داشته است. برادر و فرزندانش نیز زیدی بوده‌اند؛ از همین رو هر روایتی که از وی نقل می‌شود، به وسیلهٔ خاندانش و در دفاع از باورهای زیدیه است. همهٔ ده روایتی که منابع روایی پیشین و پسین امامی از وی ثبت کرده‌اند همین گونه‌اند.

کلینی یک حدیث از سعید بن خثیم از برادرش معمر از امام باقر علیه السلام روایت می‌کند که در آن امام روایت معمر از امام علی علیه السلام را درست نمی‌داند.۳ صدوق دو روایت از سعید در تأیید و پیش‌بینی قیام زید از امام صادق علیه السلام و امام سجاد علیه السلام نقل می‌کند.۴ بقیهٔ روایات صدوق از سعید در برتری شیعیان و فضایل علی علیه السلام است و همهٔ

1.. ر.ک: نجاشی، همان، ص۲۲۸.

2.. همان، ص۸۴.

3.. كلینی، الکافی، ج۶، ص۱۹.

4.. صدوق، الامالی، صص۹۴، ۴۱۵؛ همو، عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۲۳۷.


زیدیه و حدیث امامیه
268

صدوق: او ۲۰ روایت از غیاث بن ابراهیم ثبت و منتقل کرده که نیمی از آنها به روایت محمد بن یحیی است. همهٔ روایات صدوق از غیاث در من لا یحضر، فقهی و با نقل محمد بن یحیی است.

طوسی: او نیز روایات غیاث را به نقل محمد بن یحیی و عبداللّٰه مغیره آورده که بیشتر آنها از آنِ راوی مشهورِ غیاث، یعنی محمد بن یحیی، است. وارداتی و غیرامامی بودن احادیث غیاث بن ابراهیم در تهذیبین طوسی بیشتر بازتاب دارد؛ زیرا بسیاری از آنها با روایات فقهی امامی در تعارض و تناقض‌اند و طوسی آنها را حمل بر تقیه یا موارد خاص کرده است. به طور مثال اگر تنها الاستبصار را ملاک قرار دهیم در آن ۴ روایت موافق مذهب عامه و تقیه‌ای ارزیابی شده۱ و ۱۴ خبر نیز برخلاف ظاهر روایت به تأویل برده شده‌اند.۲

۱۳. ابومعمر سعید بن خثیم هلالی (۱۸۰ق)

راوی اول احمد بن رشد۳ بن خثیم (خیثم؟) زیدی و ضعیف است.۴ او پسر برادر سعید بن خثیم است و در کتاب‌های شیعی و سنی بسیار از وی روایت کرده است؛۵ بااین‌همه ابن‌عدی همهٔ نقلیات احمد از عمویش سعید را، جز یکی، غیرمحفوظ می‌داند.۶ ابن‌غضائری بر آن است که احادیث احمد بن رشد به روایات امامیه راه ‌یافته است.۷

یحیی بن زکریا بین دو محدث مشترک است: ابومحمد یحیی بن

1.. ر.ک: طوسی، الاستبصار، ج۱، صص۲۱۰، ۳۳۵، ۴۷۹ و ج۴، ص۱۶۳.

2.. برای نمونه ر.ک: همان، ج۳، صص۹، ۲۰، ۲۴، ۲۷، ۴۷، ۷۳، ۲۴۷، ۲۵۱.

3.. احتمالا ضبط «رشید» كه در رجال نجاشی ثبت شده صحیح نیست؛ زیرا همة منابع دیگر كه از وی نام برده‌اند، «رشد» ضبط کرده‌اند. گفتنی است در چند منبع زیدی نیز ضبط «راشد» آمده است؛ ر.ک: ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، صص۸۶، ۹۰، ۱۰۳.

4.. ابن‌غضائری، همان، ۳۷.

5.. برای نمونه ر.ک: صدوق، الامالی، ص۵۱۹؛ طبرانی، المعجم الاوسط، ج۹، ص۱۰۱.

6.. ابن‌عدی، الكامل فى ضعفاء الرجال، ج۳، ص۴۰۸.

7.. همان.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49513
صفحه از 575
پرینت  ارسال به