265
زیدیه و حدیث امامیه

در منبعی تاریخی مسعدة بن زیاد داستان شورش ابراهیم بن عبداللّٰه، برادر نفس زکیه، را بازگو و پس از آن از امام صادق علیه السلام در ثنای ابراهیم سخنی نقل می‌کند.۱ در خبر دیگر مسعده خطبهٔ نفس زکیه را در ستایش شورش زید بن علی و سنجش آن با قیام امام حسین علیه السلام گزارش می‌کند.۲ به نظر می‌رسد این خطبه در کتاب خطب مسعده وجود داشته که در نقل هارون بن مسلم افتاده و بازتابی نیافته است؛ زیرا راوی این خطبهٔ زیدی ابوروح فرج بن فروه سلمی۳ است. فرات کوفی خطبه‌ای از امام علی علیه السلام را با نقل فرج بن فروه از مسعده می‌آورد۴ و صفار همین محتوا و واژگان مشابه را با افزوده‌های امامی به شکل حدیثی دربارهٔ تقیه از امام سجاد علیه السلام نقل می‌کند؛ راوی مسعده در روایت صفار هارون بن مسلم است.۵ مقایسهٔ این دو خبر به‌خوبی نشان می‌دهد که هارون بن مسلم یا منبع خبری وی چه نقشی در پالایش اخبار داشته‌اند.

۱۲. غیاث بن ابراهیم

اسماعیل بن ابان نام دو راوی هم‌روزگار از اهل سنت است. اسماعیل بن ابان وراق (۲۱۶ق) ثقه و از شیعیان کوفه است؛ اما اسماعیل بن ابان ابواسحاق کوفی (۲۱۰ق) را ضعیف و کذاب دانسته‌اند.۶ آنچه در طریق نجاشی آمده هر دو نام را دربرمی‌گیرد. اما با مقایسهٔ اسنادِ دیگر به نام اسماعیل بن ابان وراق می‌رسیم.۷ جعفر بن عبداللّٰه

1.. ابوالعباس حسنی، المصابیح، ص۴۵۱.

2.. ابوطالب هارونی، همان، ص۲۶۵.

3.. این شخص ناشناس است و جز در چند سند زیدی از او نشانی یافت نمی‌شود. معمولاً عبداللّه بن جعفر محمدی راوی اوست؛ ر.ک: فرات كوفی، التفسیر، ص۳۶۴؛ خزاز قمی، كفایة الاثر، ص۱۶۸.

4.. فرات كوفی، همان، ص۵۵.

5.. صفار، بصائر الدرجات، ص۴۵.

6.. ر.ک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۳۴۸.

7.. ابن‌طاووس، التحصین، ص۶۱۶.


زیدیه و حدیث امامیه
264

حدیثی امامیه از سدهٔ چهارم به بعد است.

طوسی: او روایات مسعده را با نقل‌های گوناگونی از هارون بن مسلم گزارش کرده است؛ هرچند علی بن حسن بن فضال نسبت به دیگران روایات بیشتری از هارون نقل کرده است. طوسی برخی روایات مسعده را موافق مذهب عامه و گاه تقیه‌ای دانسته۱ و در موارد بسیاری آنها را به تأویل برده یا حمل بر موارد خاص کرده است.۲

در منابع زیدی مسعده راوی چند خبر است. این روایات که گاه به جعفر بن محمد علیه السلام می‌رسند در نگاشته‌های نخستین زیدی از آنِ مسعدة بن یسع هستند۳ و از مسعدة بن صدقه نامی نیست. در این میان اگر منابع این دوره به نام پدر مسعده تصریح نکرده و تنها با نام مسعده در اسناد از او یاد کرده باشند، بعدها این نام از سوی مصححان و محققان به «مسعدة بن صدقه» که شهرت بیشتری داشته، دگرگون شده است.۴ اسناد کتاب‌های محمد بن منصور مرادی (۲۹۰ق) و ناصر اطروش (۳۰۴ق) از این دسته هستند.۵ پس از آن در منابع زیدی پس از سدهٔ سوم، اخبار هارون بن مسلم از مسعدة بن صدقه فراوان می‌شود. شاید بتوان این‌گونه ریشه‌یابی کرد که منابع پسین زیدیه، روایات یکی از راویان هم‌کیش خود را، اگرچه با نامی متفاوت، از منابع امامی پس گرفتند و ازاین‌رو به روایات فردی زیدی با طرق امامی دست یافتند. بیشتر این ‌گونه روایات خطبه‌های امام علی علیه السلام هستند.۶

1.. ر.ک: طوسی، الاستبصار، ج۱، ص۴۶۹ و ج۴، ص۱۱۳؛ همو، تهذیب الأحكام، ج۱، ص۳۳۱ و ج۳، ص۳۳۲.

2.. ر.ک: طوسی، الاستبصار، ج۲، صص۱۲۳، ۱۳۴ و ج۳، ص۷ و ج۴، ص۶۲.

3.. احمد بن عیسی، الامالی، ج۱، ص۲۴۲ و ج۲، ص۲۱۰ (نسخة الشامله).

4.. آنچه این مدعا را استوار می‌كند، راوی مسعده در منابع نخستین است كه عباد بن یعقوب بوده و در این اسناد نیز همو روایات «مسعده» را گزارش می‌كند.

5.. ر.ک: مرادی، کتاب الذکر، ص۸۴؛ ناصر اطروش، البساط، ص۶۸.

6.. برای نمونه ر.ک: ابوطالب هارونی، تیسیر المطالب، صص۲۶۱، ۴۶۴.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49372
صفحه از 575
پرینت  ارسال به