261
زیدیه و حدیث امامیه

حدیث را گزارش کرده است. جای این پرسش است که چرا حمیری چنین عمل کرده است. آیا او این اسناد کوتاه‌شده و به‌اصطلاح قریب تا امام معصوم را از کتاب یا مجلس هارون بن مسلم به همین شکل نگاشته، یا خود در بریدن و جابه‌جا کردن آنها نقش داشته است؟ اگر حمیری روایات مسعده را به همین ترتیب از هارون بن مسلم تحویل گرفته باشد، از یکی بودن مسعدة بن صدقه و مسعدة بن زیاد خبر نداشته و تنها آنها را رونویسی و منتقل کرده است. موضوع روایاتی که پیاپی می‌آیند واحد یا مشابه نیستند و این بدان معناست که حمیری دسته‌بندی موضوعی بر روی روایات انجام نداده و احتمالاً آنها را بدون دگرگونی از منبعی که گرفته نگاشته است.

نمی‌توان با اطمینان گفت که آیا حمیری و هارون بن مسلم یکدیگر را دیده‌اند یا حمیری تنها به کتاب‌ها و نقلیات وی دست یافته است؛ زیرا باآنکه احتمالاً هر دو در دهه‌های پایانی سدهٔ سوم می‌زیسته‌اند، در مکان واحدی نبوده‌اند. حمیری بزرگ قمی‌ها بوده که به تصریح نجاشی اندکی پس از سال ۲۹۰ق به کوفه سفر کرده و در آنجا مجلس درس و حدیثش با استقبال روبه‌رو شده است؛۱ درحالی‌که هارون بن مسلم در شهرهای سامرا، انبار و بصره بوده و در انتها به بغداد رفته و آنجا درگذشته است؛ ازاین‌رو احتمال دارد حمیری احادیث را خود از هارون سماع نکرده باشد.

عیاشی: در آنچه از تفسیر وی مانده ۳۲ روایت از مسعده گزارش شده که تنها یک روایت آن از مسعدة بن زیاد است.۲ گرچه با توجه به دست‌کاری ناسخان در اسناد عیاشی و کاستی‌هایی که در آن رخ داده، احتمال دگرگونی نام مسعده به مسعدة بن صدقه کم نیست. حاکم حسکانی روایتی از مسعدة بن صدقه را به نقل عیاشی با این سند گزارش می‌کند: «محمد بن یزداد از محمد بن علی حداد از مسعده» که با ۴

1.. نجاشی، همان، ص۲۱۹.

2.. ر.ک: عیاشی، التفسیر، ج۱، ص۲۸۳.


زیدیه و حدیث امامیه
260

خوراکی‌هاست.۱

صفار: او تنها دو خبر با نقل هارون از مسعده می‌آورد که در یکی مسعدة بن صدقه و در دیگری مسعدة بن زیاد ذکر شده است.۲ به نظر می‌رسد در پایان سدهٔ سوم رفته‌رفته روایات مسعده به طریق هارون گسترش می‌یابند؛ هرچند چندان رواج نیافته که صفار اخبار فراوانی از مسعده گزارش کند.

حمیری (زنده در ۲۹۱ق): وی نخستین مؤلف امامی است که نقل‌های مسعده را به روایت هارون بن مسلم به‌وفور می‌آورد. او انتقال‌دهندهٔ این روایات به کتاب‌های برجستهٔ حدیث امامیه است. حمیری در همهٔ هفت طریقی که صدوق، طوسی و نجاشی به کتاب مسعده ارائه داده‌اند،۳ راوی هارون بن مسلم است. اگر هارون بن مسلم کتاب و روایات مسعده را رواج داد، حمیری آنها را آوازه و اعتبار بخشید. به نظر می‌رسد او در عصری می‌زیسته که اشتیاق فراوانی برای گردآوری و نظم دادن به احادیث امامیه وجود داشته و ازاین‌رو کمتر به موثق بودن منابع و راویان حدیث دقت شده است. به طور مثال همو در قرب الاسناد از راویان سست و مشهور به کذبی چون ابوالبختری بیش از ۵۰ روایت نقل کرده است.

حمیری ۱۴۸ حدیث از مسعده نقل می‌کند که تنها در یکی از آنها مسعدة بن یسع ثبت شده۴ و در بقیه مسعدة بن صدقه یا مسعدة بن زیاد آمده است. چهل روایت آغازین کتاب قرب الاسناد روایات مسعدة بن صدقه است و پس از آن به طور متناوب روایات مسعدة بن زیاد و مسعدة بن صدقه یکی‌درمیان و پراکنده تا انتهای کتاب گزارش می‌شوند. پیاپی آمدن روایات مسعده و سپس بریده شدن ناگهانی آنها این گمان را به ذهن می‌رساند که حمیری روایات مسعده را منقطع کرده و با یک سند چند

1.. تنها استثنا روایتی دربارهٔ استخاره است؛ ر.ک: برقی، المحاسن، ج۲، ص۵۹۹.

2.. ر.ک: صفار، بصائر الدرجات، صص۴۵، ۲۸.

3.. ر.ک: صدوق، كتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، صص۴۴۰، ۵۲۹؛ نجاشی، همان، صص۴۱۵، ۴۱۶؛ طوسی، الفهرست، صص۲۴۸، ۲۴۹.

4.. حمیری، قرب الاسناد، ص۱۵۹، ح۵۸۱.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49951
صفحه از 575
پرینت  ارسال به