آنها طریق ناشناخته و کمتر آوازه‌یافته‌ای چون نقل پسر خواهر اوزاعی است که در همهٔ آنها نام اصلی مسعده، ابن‌یسع، ثبت شده است. شاید از عنوان «ابن اخت اوزاعی» مراد «ابن اخت خلاد مقرئ» باشد که همان ابوسمینه راوی مشهور به غلو و کذب است^۱ و برقی، که به نقل از ضعفا سرشناس است، به نام وی تدلیس کرده است؛ زیرا در منابع زیدی گاه از ابوسمینه با همین تعبیر «ابن اخت خلاد» یاد شده است.^۲

صدوق پس از گزارش یکی از روایات مسعده (إن اللّٰه تبارک وتعالى لیبغض المؤمن الضعیف الذی لا زبر له) می‌افزاید: «وجدت بخط البرقی -رحمه الله- أن الزبر هو العقل»؛^۳ این روایت یا مشابه آن در کتاب برقی نیست. به نظر می‌رسد برخی روایات مسعده را که برقی گزارش کرده به دست ما نرسیده است و عبارت نجاشی که «در محاسن فزونی و کاستی صورت گرفته»^۴ شامل روایات مسعده می‌شود. باآنکه نمی‌توان این گمانه را از نظر دور داشت که شاید برقی روایت را در کتاب‌های دیگرش آورده، به نظر می‌رسد کهن‌ترین منبع امامی که روایات مسعده را گزارش کرده، ناقص منتقل شده است.^۵ افزون بر آن، برقی با اسنادی غیر از آنچه بعدها شهرت همه‌گیر یافته (یعنی طریق هارون بن مسلم)، به اخبار مسعده دسترسی داشته و آنها را گزارش کرده است و این نشانگر چندگونگی اسناد روایات مسعده در سدهٔ سوم است. همچنین واسطه‌های اخبار مسعده سست‌تر و ناشناخته‌تر از آن بودند که برقی به‌صراحت از آنها نام ببرد؛ زیرا او در بسیاری موارد گزارهٔ سربستهٔ «عن بعض اصحابنا» را می‌آورد و احتمالاً همین اشکال سبب شده است که هارون بن مسلم از ذکر آن افراد خودداری کند. همهٔ روایاتی که برقی از مسعده‌ها گزارش می‌کند دربارهٔ

روایات فراوانی از حسین بن علوان نقل شده است. احتمالاً باید وی را از زیدیان بتری دانست؛ زیرا چنان به اعتقادات اهل سنت نزدیک بوده که هیچ یک از آنها به شیعی بودن وی اشاره نکرده‌اند.

ابوعاصم ضحاک بن مخلد^۱ شیبانی (۱۲۲-۲۱۲ق) اهل بصره؛ نجاشی او را «عامی» معرفی کرده و افزوده است که او دو کتاب از امام صادق علیه السلام روایت کرده است. رجال‌شناسان اهل سنت وی را از فقهای ثقه معرفی کرده‌اند.^۲

عباد بن صهیب (۲۱۲ ق)؛ کشی او را زیدی بتری معرفی کرده است.^۳

حمیری کتاب را از هارون نقل کرده است. احمد بن محمد بن یحیی معمولاً با واسطهٔ پسر حمیری از او نقل کرده است؛ بنابراین سند افتادگی دارد.

بررسی اسناد

در منابع امامی مسعده پُرحدیث‌ترین راوی زیدی پس از غیاث بن ابراهیم است. به نظر می‌رسد رواج چشمگیر اخبار وی از درهم شدن یا در واقع تفکیک مسعده به سه راوی مشابه یعنی مسعدة بن صدقه، مسعدة بن زیاد و مسعدة بن یسع حاصل شده است.

برقی: او از هر کدام از سه راوی ابن‌صدقه، ابن‌یسع و ابن‌زیاد ۵ روایت نقل می‌کند. روایات ابن‌صدقه و ابن‌زیاد با واسطهٔ هارون بن مسلم، و روایات ابن‌یسع با واسطهٔ ابن‌اخت اوزاعی نقل شده‌اند. ابن‌اخت اوزاعی ناشناخته و مهمل است. پیش‌تر اشاره شد که برخی روایات ابن‌یسع در نقل کلینی به ابن‌صدقه نسبت داده شده‌اند. این نمونه‌ها نشان می‌دهد که دگرگونی از سوی هارون بن مسلم یا منبع وی صورت پذیرفته است. احتمالاً برقی از چند طریق به روایات مسعده دسترسی داشته و یکی از