257
زیدیه و حدیث امامیه

ابواسحاق ابراهیم بن رجاء شیبانی (زنده در ۲۱۳ق) مشهور به ابن‌ابی‌هراسه اهل کوفه است که نجاشی او را «عامی» می‌داند.۱ شیخ او را در شمار یاران امام صادق علیه السلام و نیز «آنان که از ائمه روایتی ندارند» یاد کرده است.۲ رجال‌شناسان اهل سنت او را سست، دروغ‌گو و جاعل حدیث می‌شناسانند؛۳ البته ابن‌حبان در توضیحی ملایم‌تر سبب همهٔ این‌ جرح‌ها را عبادت‌ها و زهدگرایی و زیاده‌روی او در ریاضت‌کشی می‌داند که همهٔ اینها سبب شد از حفظ و دقت او در نقل حدیث کاسته شود تا آنکه گویی به کذب در روایت انجامید.۴ ابن‌هراسه از راویان ابوالجارود است و روایاتش در منابع زیدی یاد شده است.۵

حسن بن محمد حضرمی پسر خواهر مالک حضرمی؛ نجاشی او را ثقه می‌داند.۶ از وی داده‌های دیگری در دست نیست؛ اگر او با حسن بن محمد بن سماعه حضرمی (۲۶۳ق)۷ یکی باشد، واقفی است. اما این گمانه احتمال کمی دارد؛ زیرا لازمهٔ آن این است که او پیش از هارون بن مسلم زیسته باشد.

حسین بن علوان (زنده در ۲۰۰ق)؛ نجاشی او را «عامی» می‌داند و می‌گوید برادرش حسن به امامیه نزدیک‌تر است.۸ اهل سنت حسین را به‌شدت تضعیف می‌کنند؛ زیرا چندین نفر به دروغ‌گویی و حدیث‌سازی او شهادت داده‌اند.۹ به نظر می‌رسد وی از زیدیه باشد؛ زیرا ابوالفرج تصریح می‌کند که حسین بن علوان روایات بسیاری را احمد بن عیسی بن زید اخذ کرده است۱۰ و در منابع کنونی زیدیه نیز

1.. نجاشی، همان، ص۲۳.

2.. طوسی، الرجال، صص۱۵۸، ۴۱۴.

3.. ابوداود سجستانی، سؤالات الآجری، ج۱، ص۱۸۴؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۶، ص۷۳.

4.. ر.ک: ابن‌حبان، كتاب المجروحین، ج۱، ص۱۱۱.

5.. ر.ک: ابوعبداللّه علوی، فضل زیارة الحسین علیه السلام، ص۴۶؛ مرادی، کتاب الذکر، صص۱۱۱، ۱۵۰.

6.. نجاشی، همان، ص۴۹.

7.. نجاشی وی را از چهره‌های واقفیه می‌داند؛ ر.ک: نجاشی، الرجال، ص۳۸.

8.. نجاشی، همان، ص۵۲.

9.. ر.ک: ابن‌عدی، الكامل فى ضعفاء الرجال، ج۲، ص۳۵۹؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۶۲.

10.. ر.ک: ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۴۰۸.


زیدیه و حدیث امامیه
256

باآنکه هارون بن مسلم یکی از پرروایت‌ترین راویان در کتاب‌های اربعه است و خویی ۱۸۹ حدیث برایش برشمرده،۱ بیش از این اطلاعاتی دربارهٔ او یافت نشد و نمی‌توان به‌قطع دربارهٔ مذهب و باورهای وی سخن گفت؛ زیرا بیشتر اساتیدش و آنها که او کتاب‌هایشان را نقل می‌کند از زیدیه یا اهل سنت هستند. شاید وی به این دلیل که کاتب بوده، توانسته به کتابخانه یا مجموعه‌ای از اصول و کتاب‌های نویسندگان نخستین دست یابد و از آنها نقل کند؛ چون در مواردی به باورهای شیعهٔ امامی نزدیک بوده است؛ ولی آن‌قدر کارشناس حدیث و رجال نبوده که بتواند به‌درستی اسناد و روایات صحیح را تشخیص دهد و ازاین‌رو گاه اطلاعات را درهم و مخدوش بازگفته‌ و املا کرده است؛ چنان‌که وی چهار نام برای مسعدة بن صدقه برشمرده و سبب شده رجال‌شناسان آنها را چهار فرد جداگانه بپندارند. گمانِ وجاده‌ای بودن طریق او به روایات رجال امام صادق علیه السلام از آنجا استوارتر می‌شود که وی از افرادی همچون برید بن معاویه، که در زمان امام صادق (۱۴۸ق) درگذشته است، بی‌واسطه می‌کند. بر اساس همین نقل است که خویی می‌گوید باید هارون ۱۳۰ سال زندگی کرده باشد و سپس تحقق چنین امری را بعید می‌شمارد.۲

هارون بن مسلم همانند عباد بن یعقوب از کسانی است که برخی کتاب‌های زیدیه و اهل سنت را به منابع امامی منتقل کرده است؛ چنان‌که در زیر می‌بینیم:۳

1.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲۰، ص۲۵۴.

2.. همان، ج۲۰، ص۲۵۳.

3.. گفتنی است هارون راوی دو كتاب نیز هست كه دربارهٔ نویسندگانشان در منابع دیگر داده‌هایی یافت نشد و ازاین‌رو می‌توان گمانه‌زنی كرد که آن دو امامی هستند. هر دو كتاب را طوسی گزارش كرده است. ر.ک: الفهرست، صص۲۷۱، ۱۷۳.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49902
صفحه از 575
پرینت  ارسال به