233
زیدیه و حدیث امامیه

سرانجام با روی‌گردانی مردم از ولایت علی علیه السلام به شادی پرداختند.۱ برخی روایات صباح، شامل سخنان یا فضایل امام علی علیه السلام و سخنان زید بن علی، به منابع تفسیری اهل سنت نیز راه یافته‌اند.۲ در مجموع بررسی روایات صباح نشان می‌دهد که وی به احتمال قوی از زیدیان جارودی است؛ زیرا به باورهای جارودیه نزدیک‌تر است؛ چنان‌که در روایاتش به برخی اصول آنان همانند وصایت با نص امام علی علیه السلام و حسنین علیهما السلام،۳ دانش وسیع و وحیانی امام۴ و مخالفت با خلافت شیخین۵ اشاره یا تصریح شده است.

۶. ابوالجارود

کثیر بن عیاش قطان در هر سه طریق نجاشی و طوسی مشترک است. طوسی ضمن ارائهٔ طریق او را ضعیف معرفی می‌کند. به گفتهٔ طوسی او در شورش ابوالسرایا حضور داشت و مجروح شد.۶ ابوالسرایا در سال‌های ۱۹۸ تا ۲۰۰ق خروج کرد، چندین شهر را گرفت و لشکریان مأمون را سخت آزار داد و حتی مغلوب کرد تا سرانجام خود شکست خورد و کشته شد.۷ کثیر هر دو کتاب ابوالجارود را روایت کرده است. طریق طوسی و نجاشی به تفسیر ابوالجارود یکسان است و در هر دو ابن‌عقده واسطه است. این طریق کمترین کاربرد را در کتاب‌های حدیثی داشته و تنها صدوق دو روایت را از این طریق نقل کرده است.۸

1.. كلینی، همان، ج۸، ص۳۴۴.

2.. ر.ک: طبری، جامع البیان عن تأویل آى القرآن، ج۱۰، ص۸ و ج۱۵، ص۹۲ و ج۲۲، ص۱۲ و ج۲۵، ص۳۳؛ ابن‌ابی‌حاتم رازی، التفسیر، ج۴، ص۱۳۲۸.

3.. صدوق، علل الشرائع، ج۲، ص۳۱۶.

4.. صفار، همان، صص۳۱، ۱۶۱، ۳۲۵.

5.. مفید، الامالی، ص۵۵.

6.. طوسی، الفهرست، ص۱۳۲.

7.. برای تفصیل بیشتر ر.ک: یعقوبی، التاریخ، ج۲، صص۴۴۵-۴۴۷.

8.. صدوق، التوحید، ص۲۳۶؛ همو، الامالی، ص۱۸۶. در تفسیر قمی (ج۱، ص۱۰۲) نیز روایتی با همین سند موجود است.


زیدیه و حدیث امامیه
232

می‌کند که جز یکی همگی دربارهٔ امام علی علیه السلام و اعتراف به ولایت اوست.۱ صدوق هم در من لا یحضر تنها با سندی مرسل و مضمر روایتی دربارهٔ حضرت علی علیه السلام نقل می‌کند.۲

دیگر منابع حدیثی امامیه معمولاً امالی‌ها۳ یا کتب فضایل هستند که روایات صباح را گزارش کرده‌اند. اسناد این روایات نیز همگی زیدی هستند و هیچ یک به طرق نجاشی یا طوسی اشاره ندارند. صباح بن یحیی بیش از دیگران از حارث بن حصیره (ح ۱۵۰ق) نقل دارد. رجال‌شناسان دربارهٔ حارث گفته‌اند: «خشبی۴ منسوب به خشب زید بن علی علیه السلام است. او از شیعیان کوفی بوده که به رجعت باور داشته است».۵ معمولاً در مواردی که صباح از حارث روایت می‌کند، راوی او عبداللّٰه بن حماد است و در این صورت سند نیز به واسطهٔ اصبغ بن نباته به علی علیه السلام می‌رسد. احتمالاً صباح بدین روش راوی روایاتی از اصبغ بن نباته بوده است.

روایات صبّاح بیشتر دربارهٔ امام حسین علیه السلام، پیش‌بینی قیام‌های زیدیه۶ و بیش از آن فضایل علی علیه السلام و سخنان این امام است. برای مثال در یکی از این روایات در تفسیر آیهٔ (عَلَى بَینَهٔ مِنْ رَبِّهِ وَیتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ)۷ «بینه» به پیامبر صلی الله علیه و اله و «شاهد» به علی علیه السلام تفسیر شده است.۸ برخی از این روایات نیز ساختگی و قصه‌سرایی به نظر می‌رسند؛ مثل خبری که می‌گوید دلیل حبس یونس پیامبر در شکم ماهی، نپذیرفتن ولایت علی علیه السلام بوده است.۹ در خبری دیگر حضور شیطان و لشکریانش در روز غدیر به تصویر کشیده می‌شود که در انکار وصایت امیرالمؤمنین نقش پررنگی داشتند و

1.. كلینی، الکافی، ج۱، صص۳۹۸، ۴۲۹ و ج۳، ص۴۲ و ج۶، ص۱۹۶ و ج۸، ص۳۴۴.

2.. صدوق، كتاب من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۳۷.

3.. ر.ک: صدوق، الامالی، ص۲۰۰؛ مفید، الامالی، صص۱۳۱، ۳۳۹؛ طوسی، الامالی، صص۸۵، ۲۵۶، ۳۳۱، ۳۳۵، ۴۰۶، ۴۸۶.

4.. دربارهٔ معنا و دلالت واژهٔ «خشبی» ر.ک: ص۵۷.

5.. ابن‌عدی، الكامل فى ضعفاء الرجال، ج۲، ص۱۸۸.

6.. برای نمونه ر.ک: طبری، دلائل الامامه، ص۴۴۵؛ شجری، الامالی الاثنینیه، ص۵۹۷.

7.. هود:۱۷.

8.. ر.ک: طبری، جامع البیان عن تأویل آى القرآن، ج۱۲، ص۲۲؛ مفید، الامالی، ص۱۴۵.

9.. صفار، بصائر الدرجات، ص۹۵.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49788
صفحه از 575
پرینت  ارسال به