231
زیدیه و حدیث امامیه

احمد بن نضر را در اسناد بسیاری از احادیث امامی می‌بینیم؛ اما در منابع اهل سنت تنها دارقطنی روایتی را دربارهٔ رؤیت خدا دقیقاً با طریق نجاشی به کتاب احمد بن نضر (ابن‌عقده از احمد بن محمد بن یحیی خازمی از پدرش از احمد نضر) نقل می‌کند.۱ با توجه به این روایت و روایت دیگری که در تاریخ مدینة دمشق آمده و باز هم ابن‌عقده راوی آن است،۲ نام و نسب احمد بن نضر بیشتر شناخته می‌شود: «احمد بن نضر بن ربیع بن سعد مولی جعفر بن علی». با وجود این، اطلاعات بیشتری از احمد نضر که از راویان زیدی بسیار نقل می‌کند،۳ به دست نیامد؛ تنها می‌توان گفت وی و فرزندانش در راستای اعتقادات ابن‌عقده بوده‌اند که بیش از دیگران از او خبر دارد.

از مقایسهٔ اسناد به دست می‌آید که محمد بن حسین همان ابن‌ابی‌الخطاب است. گفتنی است در طریق طوسی نیز محمد بن موسی خوراء کوفی راوی کتاب صباح است۴ که از راویان موثق شمرده شده است.۵ اما به احتمال قوی فردی غیرامامی و از واقفیه است؛ زیرا در همهٔ اسناد و طرق منتهی به او حمید بن زیاد راوی اوست۶ که از بزرگان واقفیه بوده است. افزون بر آن طوسی وی را در شمار «آنان که از ائمه روایت ندارند» نام برده است. از اینجا هم می‌توان نتیجه گرفت که او احتمالاً از غیر امامیان بوده است که از امامان شیعی هم‌عصرش روایتی اخذ نکرده است.۷

بررسی اسناد

داوری ابن‌عدی دربارهٔ کم‌حدیث بودن صباح کاملاً درست است؛ زیرا وی در منابع حدیثی امامیه نیز روایات کمی دارد. صفار ۸ روایت از صباح می‌آورد که ۲ روایت دربارهٔ امام حسین علیه السلام و بقیه دربارهٔ امام علی علیه السلام است. کلینی نیز ۵ روایت گزارش

1.. دارقطنی، رؤیة اللّٰه، ص۱۰۴.

2.. ابن‌عساكر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۲۵۷.

3.. او راوی افرادی همچون عمرو بن شمر، عمرو بن خالد واسطی، قیس بن ربیع و مفضل بن عمر است.

4.. طوسی، الفهرست، ص۱۴۸.

5.. ر.ک: نجاشی، همان، ص۳۴۲.

6.. برای نمونه ر.ک: نجاشی، همان، صص۱۷۴، ۲۲۸، ۳۴۲.

7.. طوسی، الرجال، ص۴۴۱.


زیدیه و حدیث امامیه
230

توضیح می‌دهد که رجال این اخبار از اهل سنت یا زیدی‌اند.۱ طوسی برخی روایات عمرو را هم که شاذ یا مخالف با بقیهٔ احادیث مشهور هستند، به تأویل برده یا مقید و مخصص به حالت خاص دانسته و کوشیده از این طریق برای تعارض میان اخبار راه‌حل بجوید.۲ نکتهٔ تأمل‌برانگیز دیگر آنکه کلینی و صدوق به هیچ یک از این دست روایات عمرو بن خالد اشاره نکرده‌اند؛ شاید آنان روایات و کتاب عمرو را دیده و تنها برخی را که موافق باورهای امامیه بوده، گزینش و نقل کرده‌اند.

راویان پس از ابوالجوزاء معمولاً همگی از امامیه هستند و گویا اسناد طوسی، به جز راویان ابتدایی، بیشتر از منابع و اساتید امامی نقل و اخذ شده‌اند.

طوسی به جز تهذیبین در امالی نیز ۱۰ روایت از عمرو بن خالد آورده است که جز ۲ روایت۳ همگی از افراد مختلف و معمولاً راویانی ناشناخته یا سنّی هستند و طریقشان تا طوسی نیز از همین راویان انباشته است. نکتهٔ جالب توجه آنکه در بیشتر این موارد ابوالمفضل شیبانی اولین ناقل بعد از طوسی است و راویان بعد ابوالمفضل تا عمرو بن خالد نیز از ناقلان اهل سنت یا ناشناخته هستند.

۵. ابومحمد صبّاح بن یحیی مزنی

به گفتهٔ نجاشی، احمد بن نضر از راویان موثق است و یکی از نوادگانش استاد ابن‌عقده بوده است.۴ به نظر می‌رسد نجاشی این اطلاعات را از ابن‌عقده یا کتاب‌هایش به دست آورده است؛ زیرا از احمد بن نضر در هیچ منبع رجالی دیگری سخن در میان نیست.۵

1.. برای نمونه ر.ک: طوسی، الاستبصار، ج۱، ص۶۶.

2.. ر.ک: طوسی، الاستبصار، ج۱، ص۳۷۷ و ج۳، ص۶۵. به طور مثال گاه خبر را بر استحباب حمل می‌كند؛ ر.ک: همان، ص۲۰۲.

3.. طوسی، الامالی، صص۲۰۰، ۵۸۵. این دو حدیث به نقل از حسین بن علوان‌اند كه یكی را ابوالجوزاء و دیگری را ابن‌هیثم انماطی (احتمالاً تصحیف‌شدهٔ هیثم بن ابی‌مسروق) روایت كرده‌اند.

4.. ر.ک: نجاشی، همان، ص۹۸.

5.. طوسی بدون اشاره به وضعیت رجالی احمد نضر تنها به كتابش طریق می‌دهد؛ ر.ک: الفهرست، ص۸۱.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49635
صفحه از 575
پرینت  ارسال به